Eimreiðin - 01.05.1902, Page 33

hefir landið sprungið í miðju og gjár myndast í jarðarskorpunni með
sömu stefnum og á sama svæði eins og eldgjár þær, er gosið hafa eftir
landnámstíð. Móberginu mætti skifta í deildir eftir aldri, því sumt er
mjög gamalt, sumt mjög ungt, jafnvel myndað eftir ísöld; skifting þessa
er þó eigi hægt að sýna á kortinu, til þess eru móbergshéruðin enn
eigi nægilega rannsökuð. Ofan til í móberginu er hér og hvar hnull-
ungaberg og sumstaðar í því og móberginu hafa fundist ísrákaðir steinar,
fornar jökulmenjar. Gabbró hefir hvergi fundist í föstu bergi nema
austur í Lóni, í Eystra- og Vestrahorni. Lausa gabbró-mola hefi ég
þó víða fundið á söndurn sunnan undir Vatnajökli, svo líklegt er að
fjöll úr þessari bergtegund sé sumstaðar undir jöklinum, Dólerít-
hraun (grásteinshraun) taka yfir afarmikið svæði um miðbik landsins,
oftast þar sem móberg er undir, en sumstaðar hafa þau runnið yfir blá-
grýti. Flest grásteinshraun hafa runnið fyrir ísöld og eru fægð af jökl-
um, en sum hafa líklega runnið á ísöldinni sjálfri. Þegar hraun þessi
runnu, var yfirborð landsins víðast hvar svipað því, sem nú er, en sum-
staðar hafa þó allmiklar landslagsbreytingar orðið síðan. Á ýmsum
stöðum hefi ég fundið eldvörp þau, sem grásteinshraunin hafa runnið
úr, og hefi ég merkt þá staði á uppdrættinum; eldfjöll þessi eru víð-
ast hvar kúpumynduð og sumstaðar sjást ennþá uppvörpin, eldgígir
með ísnúnum röndum. Sum af hinum stærstu og yngstu eldfjöllum,
hafa byrjað að gjósa fyrir ísöld og haldið því áfram um ísöldina og
fram á vora daga (t. d. Eyjafjallajökull og Öræfajökull).
f’á eru ennfremur sýnd á uppdrættinum hin nýju hraun og ná
þau yfir miklu stærra svæði en sýnt er á hinum forna uppdrætti ís-
lands, og er það eðlilegt, því bæði hefi ég fundið ýmsar nýjar hraun-
spildur á öræfum og sérstaklega grenslast eftir útbreiðslu þeirra og tak-
mörkum og auk þess hefi ég, eins og til stóð, sett á kortið þau hraun
í bygðum, sem hulin eru jarðvegi að miklu eða öllu leyti, en þau
vantar víðast á hinum eldra uppdrætti. Þá er roksandur settur á
uppdráttinn með sérstakri litbreytingu; hann er af ýmsu tægi, oftast
myndaður af' sundurliðuðu móbergi, stundum af nýrri eldfjal aösku og
á stöku stað er hann blandaður þurrum ísaldarleir og ljósum líparít-
vikri. Þar sem roksandur hefir stöðvast á sléttlendum eða í dölum og
lagst í lög, hefir víða myndast móhella og er sú jarðmyndun hér og
hvar um landið, en þó einna mest á Rangárvöllum. Á uppdrættinum
er með sérstökum litum sýndur ísaldarruðningur og árburður á
hálendi og í dölum og á láglendi, þar sem þessar myndanir alveg hylja
bergtegundir þær, sem undir liggja; annars er meira og minna af slíku
lausagrjóti nærri alstaðar á landinu; það er yngst og hylur því eins og
þunn kápa allar aðrar bergtegundir. Lausagrjótið er af ýmsu tægi: urðir,
möl, leir og leðja; sumt hefir orðið fyrir áhrifum jökla, sumt hefir
myndast í ám og lækjum; efnið er sambland allra bergtegunda, sem
til eru í landinu, og auk þess eru mýraflákar og jarðvegur allur talinn
í þessari deild; að svo komnu er eigi hægt á jarðfræðisuppdrætti að greina
hinar nýrri myndanir hverja frá annarri. Lausagijótslög þessi eru að
eðli sínu alveg eins á hálendi og láglendi, en ég hefi þó sett tvo liti, mest
til þess á uppdrættinum að sýna aðalmismun hæðarinnar í landinu,
Sandarnir, sem eru einkendir með sérstökum lit, eru myndaðir af