Eimreiðin - 01.09.1916, Síða 27

i»3
eitthvað, og þó virðist ferð skipsins mjög hæg. Stjörnurnar, sem
eru svo óhemjulangt frá jörðu, verður að athuga heil ár, áður en
hægt er að sjá nokkra hræring þeirra, þó þær í raun og veru
geysist um geiminn og fari marga kílómetra á hverri sekúndu.
Rúmar hundrað stjörnur hafa verið athugaðar, sem færast rúma
hring-sekúndu á ári eða dálítið meira; margar hreyfast minna, og
flestar sýnast algjörlega kyrrar. Pess vegna er oft hægt að finna
eina eða tvær kyrðarstjörnur á himinhvolfinu, sem hægt er að
miða við hreyfanlega stjörnu nálæga. fá er mæld með 6 mánaða
millibili sem allra nákvæmast hornafjarlægðin milli föstu og hreyf-
anlegu stjarnanna, og má gjöra fjöldamargar slíkar mælingar á
ári á sömu stjörnunum. Af þessu má svo reikna fjarlægð stjarn-
anna með miklu meiri vissu en með gömlu aðferðinni. Á seinni
árum nota stjörnufræðingar líka ljósmyndun í sama tilgangi; á
ljósmyndaplötunum, sem teknar eru með 6 mánaða millibili, má
líka mæla hinar sömu stjörnubreytingar. Pegar allar þessar að-
ferðir eru oft notaðar við sömu. stjörnuna af mörgum stjarnfræð-
ingum í ýmsum löndum, þá má með samanburði komast að raun
um, hve skekkjan getur verið mikil á mælingunum.
Stjörnufræðingar hafa nú fengið nokkurnveginn vissu um þær
stjörnufjarlægðir, sem annars er hægt að mæla; þó hefir ekki enn
tekist að mæla fleiri en 60—70 stjörnur á þennan hátt. Pegar
þessar fjarlægðir eiga að táknast með almennum vegalengda-mæli-
kvarða, verða tölurnar svo háar, að mannlegur skilningur getur
ekki í fljótu bragði gripið, hvað þær eiginlega hafa að þýða.
Lengi framan a'f trúðu menn því heldur ekki, að slíkar fjarlægðir
væri til. Ein af ástæðum Tychó Brahe's gegn kenningu Kóperníkus-
ar var sú, að stjörnurnar hlytu, ef kenningin væri sönn, að vera
svo ótrúlega langt í burtu, að það væri óhugsanlegt. Á þeim
dögum þektu menn ekki fjarlægð sólar frá jörðu nákvæmlega, en
Tychó Brahe vissi, að hún hlyti að vera mjög mikil, og að braut
jarðar um sólu þar af leiðandi yrði að vera margar miljónir mílna
að þvermáli. Nú virðast fastastjörnur árið um kring altaf vera á
sama stað á himninum (þá þektu menn ekki hinar smáu stað-
breytingar sumra þeirra), og af því dró Tychó Brahe þá álykt-
un, að jörðin væri óhreyfanleg, því svo mikil fjarlægð stjörnu
fanst honum óhugsanleg, að öll jarðbrautin hyrfi og yrði bara
punktur þaðan séð. Eessi ályktun var fullgild eftir þekkingu
þeirra tíma, en nú vitum vér, að hún er skökk. Nú hafa menn