Eimreiðin - 01.09.1916, Blaðsíða 33

189
beina mælingu stærðanna. Birta stjörnu eða ljósmagn gefur þó
dálitla bendingu um hlutfallslega stærð stjarna. Pannig hafa menn
mælt, að hin skæra stjarna Kanópus sendir frá sér 10 þúsund
sinnum meira ljós en vor sól; ef nú yfirborð hennar hefir sama
Ijósmagn sem yfirborð sólar, yrði þvermál hennar að vera 100
sinnum. meira. En með því Kanópus er hvít stjarna, eins og
Siríus, er hún líklega töluvert heitari en vor sól og hefir því
meira ljósmagn; en þó ljósafl hennar sé 20 sinnum meira á
hverjum bletti, en ljósafl vorrar sólar, þá hlýtur hún að vera
22Ya sinnum meiri að þvermáli. Nú eru líklega hinar hvítu stjörn-
ur ákaflega heitir gufuhnettir og efnið miklu léttara en í vorri sól,
en þá verður víðátta þeirra eða stærð í geimnum þess meiri.
Beta í Ökumanni er stjarna 2. stærðar og tvístjarna, 5 sinnum
stærri að efnismagni en vor sól, og lýsir 117 sinnum meira; tví-
stjarnan Gamma í Ljónsmerki er líka stjarna af 2. stærð, en lýsir
300 sinnum meira en sólin, o. s. frv. Af þessum og fleiri dæm-
um, sem hægt væri að tilfæra, er það augljóst, að margar stjörn-
ur eru bæði stærri og bjartari en sólin; en til eru líka allmargar
stjörnur, sem menn vita um, að lýsa miklu minna, og það jafnvel
50—100 sinnum minna en vor sól; þessar stjörnur hljóta því að
vera minni en sólin, eða hafa minna ljósmagn vegna kólnunar, ef
þær eru stærri. Stjörnurnar eru því eflaust mismunandi stórar,
sumar stærri en vor sól, sumar minni.
í greininni hér á undan höfum vér skýrt frá því, hvernig
mönnum hefir tekist að kanna efnasamsetningu stjarnanna, og
hafa séð, að þar eru sömu efnin sem í sólkerfi voru; en þó eru
líldndi til, að ýms efni séu til sumstaðar úti í geimnum, sem vér
ekki þekkjum á vorri jörð. Stjörnurnar eru sólir á mismunandi
aldri og þroskastigi, mismunandi heitar og þéttar eftir kólnuninni,
og getur spektróskópið allnákvætnlega skýrt frá flestum fyrirbrigð-
um, er þar að lúta. Sólir þessar eru eflaust miðdeplar í sólkerf-
um með reikistjörnum, tunglum, halastjörnum og stjörnuhröpum,
eins og í voru sólkerfi. Ekki hefir þó enn tekist að kanna neitt
slíkt sólkerfi, þau eru alt of fjarlæg til þess, að hægt sé að rann-
saka þau með sjónpípum; í beztu kíkjum eru björtustu stjörnur,
eins og fyr var getið, aðeins stærðarlausir ljósdeplar, og er því
ekkert viðlit, að hægt sé að sjá plánetur slíkra stjarna eða annan
heimilishag þeirra sólkerfa. Par hefir spektróskópið, þetta undra-
verkfæri, þó hjálpað dálítið áleiðis; það hefir sannað, að önnur
'3