Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1977, Page 6

6
STEFÁN KARLSSON
2. Útflutningur konungasagnahandrita
Aðrar tegundir íslenskra miðaldabókmennta eiga það að vísu sam-
merkt með konungasögum að handrit frá fyrri öldum hafa að heita
má öll lent til útlanda, en konungasagnahandrit hafa þá sérstöðu
að mörg þeirra vóru komin úr landi áður en hinn mikli og almenni
útflutningur íslenskra handrita til Danmerkur og Svíþjóðar hófst að
marki á síðari hluta 17. aldar. Sum hafa borist til Noregs eða Dan-
merkur á 16. öld, eftir að áhrifa húmanismans fór að gæta í þessum
löndum, en önnur hafa verið komin fyrr til Noregs, flest trúlega
þegar þau vóru nýskrifuð á 13. eða 14. öld. Athugun á handritum
frá miðöldum, sem hafa varðveist í Noregi, leiðir í Ijós að á tíma-
bilinu 1260-1380 að minnsta kosti hefur verið um mjög verulegan
handritaútflutning frá íslandi til Noregs að ræða auk þess að íslenskir
skrifarar hafa stundum starfað í Noregi. Þær bókmenntir á norrænu,
sem Norðmenn virðast einkum hafa haft áhuga á, vóru eins og að
líkum lætur konungasögur, en auk þess kirkjulegar bókmenntir.
Þessi bókaútflutningur til Noregs er eðlilegur, því að þrátt fyrir
nokkurn mismun tungnanna má segja að Noregur og Island - auk
fleiri skattlanda Noregskonungs - hafi verið eitt málsvæði, og eins og
alkunna er vóru sumar konungasögur samdar af íslenskum höfundum
að frumkvæði norskra konunga.
Ekki eru heimildir um að Snorri Sturluson hafi samið Heims-
kringlu fyrir orð norskra manna, en af formála fyrir Ólafs sögu helga
hinni sérstöku er ljóst að hann hefur haft fleiri lesendur (eða hlust-
endur) en íslenska í huga - og þá að sjálfsögðu einkum norska:
Veit ek at svá man þykkja ef utanlands komr sjá frásQgn sem
ek hafa mjq>k sagt frá íslenzkum mpnnum, en þat berr til þess
at íslenzkir menn, þeir er þessi tíðindi sá eða heyrðu, báru
higat til lands þessar frásagnir, ok hafa menn síðan af þeim
numit.
Auðvitað er ekki varðveittur nema lítill hluti allra þeirra handrita
sem skrifuð vóru á miðöldum, en eftir geymd handrita að dæma
virðist sem Heimskringlutextar — auk Sverris sögu og Hákonar sögu —
hafi verið þær konungasögur sem Norðmenn hafi sóst mest eftir, en
þess sjást engin merki að hin miklu safnrit 14. aldar hafi borist til
Noregs nýskrifuð; hér er átt við Ólafs sögu Tryggvasonar hina mestu,
en kjarni hennar er Ólafs saga Snorra, og Huldu-Hrokkinskinnu,
sem öðrum þræði er reist á síðasta þriðjungi Heimskringlu.