Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1945, Síða 6

verið liafa fyrirrennarar Alsbátsins. Á brons-
öldinni hafa menn haft báta, sem búnir voru
álíka stafndjásnum, sem sjá má af bátamynd-
um þeirra á bergflötum víða um Norðurlönd.
Bönd bátsins eru örmjóar hesligreinar,
bundnar við oka, sem skornir eru út innan á
börðunum. Og hér er komið að einu aðaleinkenni
bátsins: í samskeytum hans er hvergi nagli,
hvorki járn né annar málmur hefur verið not-
aður til bátssmíðarinnar. Barki, skutur og borð-
in fimm hafa verið saumuð saman með harð-
tvinnuðum ullarþræði og rifurnar þéttar með
viðurkvoðu. Þófturnar eru reyrðar við efstu ok-
ana innan á borðstokksplönkunum. Þær eru tíu
talsins, svo að 20 manns hafa getað setið und-
Skip ú bergristumynd frá bronsöld.
ir árum í einu. En ræði eru engin, af því að
bátnum hefur verið róið með litlum, lausum
árum, sem haldið hefur verið utanborðs í tveim-
ur höndum, án þess að nokkur viðspyrna væri á
borðstokknum (,,paddle“-árar). Margar slíkarár-
ar fundust í mýrinni, og þar fannst einnig ein
stutt og breið, sterkleg ár, sem vafalaust hef-
ur verið fest á aðra bátshliðina sem stýri. Ekki
er auðséð, hvað er aftur og hvað er fram á
bátnum, því að hann er eins til beggja enda,
en við annan endann fannst stafnlok, pallur,
sem felldur hefur verið niður í stafn bátsins,
eins konar lyfting fyrir stýrimann. Sá endinn
hefur þá verið skutur.
Þetta er nú Alsbáturinn. En hann v . ekki
einn síns liðs í Hjortspringmýri. Þar v .r einnig
aragrúi annarra hluta. Flestir þeirra eru vopn
og verjur, en það sýnir, að bátur þessi hefur
verið herskip. Þarna voru t. d. 50 skildir, fer-
hyrndir, með skjaldarbólu og mundriða úr tré.
Enginn nagli er í þeim fremur en bátnum, járn-
ið var of dýrt til að sóa því í slíkt. úr því voru
smíðuð vopn, enda fundust þarna í mýrinni ekki
minna en 138 spjótsoddar, 8 eineggjuð sverð
eða söx og slitur af hringabrynjum. Auk þessa
fundust ýmsir hversdagslegir smáhlutir, sem
of langt yrði upp að telja, og beinagrindur úr
hesti og hundi, sem báðar báru merki bana-
höggsins.
Rannsókn og lýsing Alsbátsins hefur gefið
okkur nákvæma mynd af forsögulegu, norrænu
fari. En til þess að sú mynd komi okkur að gagni
í sögu skipanna á Norðurlöndum er nauðsyn-
legt að ganga úr skugga um, hve gamall bátur-
inn er. Bronsöld lauk á Norðurlöndum um 400
f. Kr. Þá hófst járnöldin, og það er augljóst,
að báturinn er frá því tímabili, af því að með
honum fundust gripir úr járni. Hann er því ekki
eldri en frá 4. öld f. Kr., og satt að segja er ekki
unnt að kveða nánar á um aldur hans en að
telja hann einhvern tíma frá fjórum síðustu
öldunum fyrir fæðingu Krists. En frá þessu
tímabili er hann, það sýna spjótsoddarnir og
sverðin okkur. Þetta tímabil í forsögu Norður-
landa er kallað keltnesk járnöld. Þá voru erfiðir
tímar fyrir Norðurlandabúa. Bronsöldin, sem
verið hafði glæsilegt tímabil, var undir lok lið-
in, og menn voru enn ekki búnir að ná fullu
valdi á hinum nýja nytjamálmi, járninu. Brons-
ið hafði verið flutt inn, Norðurlandabúar höfðu
rekið mikla og arðsama verzlun við þjóðir sunn-
ar í álfunni. Þegar hér er komið sögu, hefur
hin mikla landvinningaþjóð, Keltar, rofið þessi
gömlu viðskiptasambönd. Frumheimkynni Kelta
er talið hafa verið í löndunum við upptök Dón-
ár. Á 5. og 4. öld f. Kr. fara keltneskar þjóðir
víða um lönd og hleypa hálfri Evrópu í bál og
brand. Ríki þeirra náðu yfir þvera álfuna, frá
Bretlandi og alla leið austur til Litlu-Asíu. Frá
þessum ríkjum gerðu þeir innrásir í Ítalíu og
Balkan. En afleiðingar þessara stórviðburða fyr-
ir Norðurlönd úti á hjara veraldar urðu þær,
að hin gömlu verzlunarsambönd fóru forgörð-
um. Keltar kipptu í einu vetfangi fótunum und-
an norrænni verzlun og þar með norrænni vel-
megun, en miðluðu litlu í staðinn. Þar við bæt-
ist, að á keltnesku járnöldinni breyttist lofts-
lagið á Norðurlöndum mjög til hins verra. Iíið
heita og hagstæða veðurfar, sem ríkti á brons-
öldinni, vék þá fyrir kaldri og úrkomusamri
veðráttu. Fjölmargar breytingar í ytri menn-
ingu hefur leitt af þessari kólnun, og sér þeirra
staði enn. Þá t. d. fóru germanskir menn að
klæðast buxum, og síðan hafa flestar þjóðir
heims tekið það eftir. En sem sagt: keltneska
járnöldin var tímabil hallæris og þrenginga á
Norðurlöndum. Þetta skín út úr öllu því, sem
hún hefur eftir sig látið, og fornleifafundurinn
frá Als sýnir þetta glöggt. Allt er þar óbrotið
og fátæklegt, úr efnivið, sem framleiddur hef-
ur verið innanlands. Járnið er sennilega unnið
úr dönskum mýrarrauða, en hefur verið dýrt
og notað með mikilli sparsemi. Er einkennilegtil-
viljun, að þessi tími skuli hafa leift okkur jafn
merkilegum minjagrip og Alsbátnum.
Það gæti nú virzt torráðin gáta, að herskip
með rá og reiða, vopnum og verjum, skuli finn-
ast brotið og bramlað í mýrarpytti 3 km. á
landi uppi. Og enn undarlegra er þetta, þegar
það kemur í ljós, að skipið er frá hinum mesta
VtKINGUR
276