Eimreiðin - 01.05.1970, Blaðsíða 5

bókmenntirnar og þjóðfélagið
69
eða lesendur sagnanna gengu að því vísu, að sögumennirnir, karl-
ar og konur, hefðu raunverulega lifað og starfað í þessu landi og
atburðirnir og samtölin væru sannleikanum samkvæm. Það jók og
fólkinu metnað og manndóm að vita sig vera komið af drenglynd-
um görpum og skörungskonum, þótt ekki gæti það rakið til þeirra
ættir sínar.
Því ber ekki að neita, að flest af fólkinu hafði mikið dálæti á
afreksmönnum til víga, en þó yfirleitt alls ekki, nema vígfimi
þeirra fylgdi óskoraður drengskapur, víg þeirra væru ekki unnin
að ósekju eða til fjár eða gengið á gerðar sættir. Minnist ég þess til
dæmis, að það varpaði skugga á Gunnar á Hlíðarenda, að hann fór
ekki utan, þá er hann hafði verið dæmdur útlægur, þó að hins vegar
yrð,u eftirminnileg orðin: Fögur er hlíðin . . . Menn mundu að
minnsta kosti engu síður orð Kolskeggs: „Hvorki skal ég á
þessu níðast og á engu öðru, því er mér er til trúað, og mun sá
einn hlutur svo vera, að skilja mun með okkur.“ Sérstakt eftirlæti
hafði fólkið á útlögunum Gísla Súrssyni og Gretti, enda var sem
það fyndi í örlögum þeirra nokkra hliðstæðu við sköp sjálfrar
þjóðarinnar, sem ekki hafði fengið að njóta sín sakir erlendra
yfirráða og arðráns. En víst er um það, að þá er fullorðna fólkið
skírskotaði til sagnanna í viðtali við þá, sem ungir voru, var
þeim ávallt fyrst og fremst bent á það, sem vitnaði um drengskap
og manndóm. Ég minnist þess, að mjög var á orði höfð' frásögn
Landánmabókar af viðskiptum þeirra, höfðingjans Geirmundar
heljarskinns og þrælsins Atla. Svo sem menn muna, var Atli bú-
stjóri Geirmundur í Fljóti á Hornströndum, og tók hann til vetur-
setu heila skipshöfn strandmanna, hélt þá vel um veturinn og lét
ekki koma fé fyrir „En er Atli fann Geirmund, spurði Geirmund-
ot, hví hann var svo djarfur að taka slíka menn upp á kost hans.
Atli svaraði: „Því að það mun uppi, meðan ísland er byggt, hversu
ntikils háttar sá maður mundi vera, að einn þræll þorði að gera
slíkt utan hans orlofs.“ Geirmundur svarar: „Fyrir þetta tiltæki
skaltu þiggja frelsi og bú þetta, er þú hefur varðveitt.“ Þá var
margoft minnt á svör Ingjalds í Hergilsey við ógnunum Barkar
digra, þá er Ingjaldur fékkst ekki til að segja til Gísla Súrssonar.
Það hygg ég flestir hafi kunnað orðrétt: ,,Ég hef vond klæði, og
hryggir mig ekki, þó að ég slíti þeim eigi gerr. Og fyrr mun ég
láta lífið en ég geri eigi Gísla það gott, sem ég má, og firra hann
vandræðum.“