Eimreiðin - 01.05.1970, Blaðsíða 4

68
EIMREIÐIN
vindu íslenzkra fræðslu- og menningarmála, að brýna nauðsyn bæri
til að innræta svo hverjum Islendingi í bernsku og æsku, að þau
yrðu honum jafnsamgróin og skyldan og viljinn til lífsbjargar.
Ýmsir uppalendur og raunar allmargir fleiri hafa hina síðustu
áratugi látið í ljós ekki ósvipað viðhorf við fornbókmenntum okk-
ar og þær væru, sakir mannvíga þeirra, sem þar er frá sagt, engu
hollari ungmennum heldur en glæpareyfarar af lakasta tagi og bíó-
og sjónvarpsmyndir, þar sem þjófnaður, rán og morð eru aðalefnið,
og ég varð þess greinilega vís, þá er ég gerði í Eimreiðinni árið
1956 harða hríð að útgáfu sorprita, jafnóvandaðra að máli, efni og
atburðarás, að þeir, sem stóðu að útgáfu slíkra rita, höfðu til-
hneigingu til að jafn þeim við íslenzk fornrit, þar eða þar væri
engu síður sagt frá æsilegum atburðum en í sorpritunum. Þá hef
ég komizt að raun um, að eftir því sem fleiri fræðimenn hafa látið
í ljós, að íslendingasögurnar hefðu lítið og jafnvel ekkert sann-
sögulegt gildi og þær væru meira að segja engan veginn örugg
heimild um uppruna þjóðarinnar og hætti hennar á landnáms- og
söguöld, hefur gildi þeirra stórum rýrnað í augum almennings —
og þó einkum hjá þeim, sem þykjast svo sem sitthvað hafa lært og
hugsað, en í rauninni hafa aldrei á sig lagt að gera sér sjálfstæða
grein fyrir neinu því, sem máli varðar.
Þó ég sé uppalinn á afskekktum stað vestur í Fjörðum, var þar
í þann tíma ekkert fásinni. Á heimili foreldra minna var álvallt
á þriðja tug manna, þar á meðal allmargt af gömlu fólki, fæddu
á árunurn frá 1830 til 1850, og á hinum fjórum bæjunum í I.okin-
hamradalnum var það margt manna, að í dalnum öllum bjuggu
um fimmtíu manns. Auk þess voru þar frá einum og upp í tvo tugi
útróðrarmanna á haustin. Þetta var á árunum upp úr síðustu alda-
mótum. Þá höfðu íslendingasögur verið gefnar út í ódýrurn útgáf-
um, og þær voru þaullesnar á bæjunum og í verbúðunum, bæði
upphátt og í einrúmi. Ég komst og að raun um, að gamla fólkið
hafði heyrt þær lesnar í eldri útgáfum eða af skrifuðum handritum,
sem gengu bæja á milli, og sumt af gamla fólkinu hafði heyrt
ýmsar þeirra sagðar svo greinilega, að ekki var sleppt úr atburðum
eða persónum, sem komu svo mjög við sögu, að máli varðaði.
Sögumennirnir höfðu og kunnað öll helztu orðaskipti. Ég minnist
þess greinilega, að flest af fólkinu þarna í dalnum — og einnig
vermennirnir, — kunni beint eða óbeint að, meta snilli sagnahöf-
undanna í frásagnarhætti og mannlýsingum, og allir heyrendur