Eimreiðin - 01.05.1970, Blaðsíða 21

þjóðlagaspjall
85
unni, og lengst héldust þau við
passíusálmana, sem voru sungnir
á föstum á nálega hverju heimili,
þar sem sálmasöngur var iðkað-
ur.“
— Þá er eftir að minnast á eitt
af því, sem sérstæðast er talið í
þjóðlegum söng íslendinga, en
það er tvísöngurinn, og vér biðj-
um Helgu Jóhannsdóttur að
segja nánar frá honum.
„Tvírödduð lög koma fyrir af
og til í íslenzkum handritum.
Elztu dæmin eru á skinnbókar-
blaði, sem var skrifað á Munka-
þverá í Eyjafirði árið 1473.
Heimildir okkar um tvírödduð
lög ná því yfir býsna langt tíma-
bil, þótt lögin í handritum séu
ekki svo ýkjamörg. Þau eru alls
26, eftir því sem mér er kunnugt
um. 12 þeirra eru við latneska
texta, en 14 við texta á íslenzku.
Sum þeirra eru nefnd tvísöngs-
lög í handritunum sjálfum.
Elztu tvírödduðu lögin, sem
varðveitt eru hér á landi bera
það ótvírætt með sér, að þau eru
runnin frá þeim tvíraddaða söng,
sem þróaðist í kaþólskum lönd-
um sunnar í álfunni einkum á
12. öld og var iðkaður þar bæði
innan kirkjunnar og utan. Með
tímanum tekur þessi söngur
nokkrum breytingum hér á ís-
landi, en furðulegt má telja hve
lengi hann var iðkaður.
Bjarni Þorsteinsson prentar í
íslenzkum þjóðlögum 42 lög í
tvísöng, eins og hann þekkti til
að þau væru sungin á síðari hluta
19. aldar, einkum í Húnavatns-
sýslu. Allt bendir til að tvísöng-
ur hafi lifað lengst þar og í Skaga-
firði. Ef tvísöngslögin hjá Bjarna
eru borin saman við lögin úr
handritunum, þá er þeim það
sameiginlegt að raddirnar fara á
víxl hvor upp fyrir aðra og radd-
svið aðalraddar og fylgiraddar er
nokkuð svipað. í handritunum
er algengasta tónbilið á milli
raddanna fimmund, en önnur
tónbil koma þó oft fyrir. Tví-
söngslögin í safni Bjarna ganga
að mestu leyti í samstígum fimm-
undum og allar ljóðlínur enda
þar þannig að tónbilið á milli
raddanna er fimmund. í hand-
ritum enda ljóðlínur oftast á
fimmund, en þar er einnig al-
gengt að þær endi á áttund eða
einund.
í handritum er um það bil
helmingur tvísöngslaganna í
dórískri tóntegund. í safni
séra Bjarna er hins vegar ekkert
tvísöngslag í dórískri, heldur er
meiri hlutinn þar í lýdískri tón-
tegund — sem er töluvert algeng
í íslenzkum þjóðlögum. Sú tón-
tegund er að því leyti frábrugð-
in venjulegum dúr, að fjórði
tónn tónstigans er hækkaður um
hálftón. Við kunnum öll lag, sem
er ágætt dæmi um lýdíska tón-
tegund og það er lagið við ís-