Eimreiðin - 01.05.1970, Blaðsíða 3

bókmenntirnar og þjóðfélagið
67
lenzku þjóðina höfðu dunið af völdum ísa, eldgosa, jarðskjálfta,
slysfara, erlends arðráns og skorts á möguleikum til bjargræðis —
og þá ekki sízt til þjóðlegrar samhjálpar, og þannig hef ég ávallt
öðru hverju fallið í stafi yfir heimildum um þessi efni, nú seinast
með í höndum bókina Mannfellir og harðceri eftir Hannes biskup
Finnsson, en þá bók gaf Almenna bókafélagið út á liðnum vetri.
Hvernig gat í rauninni á því staðið, að þjóðin fékk goldið þá ofur-
mannlegu blóðskuld, sem kynslóð eftir kynslóð varð að; gjalda öld
eftir öld, án þess að tortímast eða að hér yrðu aðeins eftir strjálar
byggðarleifar, þar sem byggju ósamstæðar og þjóðvitundarlausar
mannkindur, — já, hvernig rnátti það verða, að í upphafi íslenzkrar
endurreisnar væri í þessu landi samstæð; þjóð, talandi sína fornu
tungu, dáandi sína erfðamenningu, yrkjandi og skrifandi, langt
fram yfir það, sem nokkur efni stóðu til, margur kotungur gæddur
stoltri höfðingslund og heildin hlustandi furðu vökul á gný þeirra
frelsisaldna, sem risu á heimshöfunum?
Þó að þetta hafi verið mér og sé jafnvel ennþá undrunarefni
þóttist ég tiltölulega snemma aldurs míns kornast að raun um,
hver hefði verið hin mikla bjargvættur, og mér hefur löngum verið
það einhver hin Ijúfasta sýslan að gera mér sem allra Ijósasta og
nákvæmasta grein fyrir því, hvernig eitt hefur þróast af öðru í
gróðurríki íslenzkra bókmennta, rnótað af harðviðrum lífskjara þjóð-
arinnar og þó ávallt gætt ódrepandi seiglu og lífsmagni, svo sem
þjóðin sjálf. En þrátt fyrir vitneskju mína í þessum efnum, var mér
það undrunarefni og ný staðfesting á þjóðgildi íslenzkra bók-
mennta, að á ferðum mínum í Noregi komst ég að lífrænni raun
um, að Heimskringla Snorra var þar sífrjór Vitazgjafi þjóðlegs
metnaðar, framaþrár og órofa einingar, og svo kom mér það þá
engan veginn á óvart, þegar vitrir, norskir menningarfrömuðir létu
svo um mælt eftir heimsstyrjöldina, að hinn ósýnilegi, en ósigrandi
foringi norsku þjóðarinnar í sívaxandi og heimskunnri baráttu
hennar gegn ógnarveldi hins nazistíska innrásarliðs hefði verið
Snorri Sturluson. Það var svo nokkru eftir, að ég kom heim frá
Noregi, að ég rakst fyrst á hinn óræka vitnisburð Rasmusar Rasks,
sem launaði íslenzku þjóðinni þannig það, sem hann hafði þegið,
að hann gerðist forystumaður um vernd íslenkrar tungu og
menningar — og þrátt fyrir áður örugga vitneskju, urðu mér orð
hans óseigjanlega kærkomin staðfesting á sannindum, sem mér hefur
orðið þess betur ljóst, sem ég hef gert mér gleggri grein fyrir fram-