Uppeldi og menntun - 01.01.1996, Qupperneq 11

LOFTUR GUTTORMSSON
KENNSLA HEIMA OG I SKOLA
Þáttur heimila í barnafræðslu
á fslandi 1907-1930
í pessari grein er tekið til athugunar hve víðtækum skyldum heimilin áttu að gegna við
barnafræðslu skv. lögum um fræðslu barna 1907 og par til ný fræðslulög leystu pau af
hólmi 1926. Gerð er grein fyrir framgangi skólavæðingar á tímabilinu og peim mismun sem
hér var á eftir péttbýli og dreifbýli. Fjallað er um mat yfirvalda á pvíhvernig heimilin ræktu
skyldur sínar, einkum hvað varðar lestrarkennslu yngri barna. Sýnt er fram á að verulega
dró úr sókn yngri barna 1' hina opinberu barnaskóla í kjölfar lagasetningarinnar 1907;
jafnframt er rakið hvernig brugðist var við peim vanda sem af pvt' hlaust. Urræðin vörðuðu
að mörgu leyti veg að peim breytingum sem fólust í setningu laga um fræðslu barna árið
1926:
Á allra síðustu árum hefur athygli skólamanna og uppeldisfræðinga beinst í vax-
andi mæli að samstarfi heimila og skóla. Með því að efla slíkt samstarf er þess
vænst að auka megi áhrif foreldra á skólastarfið og stuðla þar með að valddreifingu
sem telst nú opinbert markmið menntastefnu bæði á íslandi og í grannlöndum
(Macbeth og Ravn 1994, Nefnd um mótun menntastefnu 1994:7-9, 25-27).
Hér á landi hefur umræða um vaxandi afskipti foreldra af fræðslustarfsemi ein-
skorðast að miklu leyti við skólann sem hefðbundna stofnun, en í ýmsum nálægum
löndum hefur þessi umræða nú þegar leitt til stofnunar allöflugrar heimakennslu-
hreyfingar (Meighan 1995:275-276). Eflaust mun tölvu- og fjarskiptabyltingin í
næstu framtíð hafa áhrif á skilning manna á fræðsluskyldu og á því hvernig haga
megi samstarfi heimila og skóla í þágu hennar (Sigurjón Mýrdal 1996:36-39,
Þorbjörn Broddason 1994:12-14). Allt bendir til þess að tengsl þessara tveggja upp-
eldisaðila muni taka grundvallarbreytingum á næstu áratugum, m.a. fyrir áhrif fjar-
kennslu.
Þessar stefnur og straumar í samtíma okkar kunna að gefa nokkuð nýstárlega
sýn yfir skólasögu 20. aldar miðað við það sem menn hafa átt að venjast. Sem
alkunnugt er hefur skólavist barna og unglinga, sem var næsta lítilfjörleg í upphafi
aldar, smám saman orðið æ rúmfrekari í lífi uppvaxandi kynslóða. Þær þróunar-
hneigðir, sem drepið var á að ofan, gefa vísbendingu um að sú öld, sem nú er að
renna skeið sitt á enda, muni að þessu leyti skera sig úr sem nokkuð einstakt skeið í
* Vísindaráð íslands, hug- og félagsvísindadeild, og Rannsóknarsjóður Kennaraháskóla íslands veittu styrki til
þeirrar gagnasöfnunar sem þessi grein er að verulegu leyti byggð á. Heiðrúnu Kristjánsdóttur verkefnastjóra
og Rósu S. Jónsdóttur kennara, sem unnu að gagnasöfnuninni, eru hér með þökkuð vel unnin störf. Jafnframt
þakka ég Helga Skúla Kjartanssyni dósent, sem las yfir handritið, fyrir gagnlegar ábendingar.
Uppeldi og menntun - Tímarit Kennaraháskóla íslands 5. árg. 1996
9