Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1938, Blaðsíða 74

72
kemur óhjákvæmilega fram lijá barninu nokkurs konar
klofnun i hið æðra og lægra sjálf, barnið eins og
það er eða því er sagt, að það sé; og barnið eins og það
ætti að vera eftir siðferðis- og trúarbugmyndum þess
sjálfs og eldra fólksins. En upp af þessu getur sproltið meiri
eða minni bvatabarátta eða hugarstríð. Barnið revnir að
bæla i sér hinar óæðri bvatir, eða að visa þeim á bug úr
liuga sér; en þær stíga þá einatt aftur upp úr hugardjúp-
unum sem ljúfar freistingar, eða sem sælni og fælni (t. d.
sem stelsýki, myrkfælni o. fk), eða sem þrálæti (binir og
þessir kækir), eða sem þrábyggja (fix idé) um eitthvað,
sem þau mega eklci gera. Það er bið æðra sjálf barnsins, eða
nánar tiltekið, siðferðisbugð þess, sem lieldur þessum hvöt-
um niðri. En barnið getur orðið meira eða minna vansælt
og vanþroska fyrir þessa hvatabaráttu sína og bælingu og
má sín ekki eins og áður, eða það verður ódælt og óstýrilátt
og fer sínu fram, eða það lætur sveigjast undir yfirráð binna
eldri og blýðir þeim í hvívetna. En mjög bregður iil beggja
vona um, bvaða siðferðisþroska barnið nær að lokum.1)
S. Hið æðra sjálf og eðlisgerðin. Það mætti líta á bið æðra
sjálf manna sem fulltrúa og málsvara erfikenninganna i
buga manns um það, hvernig manni beri að vera, bvað
manni beri að gera og bvað manni beri að forðast. Venju-
legast setur það upp í lniga manns einhverja siðferðilega eða
trúarlega fyrirmvnd, sem á að vera ímynd (imago) liins
góða og fullkomna. Fvrst er það allajafna ímynd föður og
móður, ef þau eru manni góð og hjarlfólgin, þá ímynd ein-
hvers annars, karls eða konu, sem barnið befir fengið ást
eða mætur á, eða ef barnið eða unglingurinn er trúaður,
ímynd guðlegrar náðar, réttlætis og beilagleika, sem bann
gjarna vildi geta líkzt eða farið eflir að einbverju litlu leyti.
En þvi miður getur þetta líka alveg snúizt við, svo að menn
óttist það, bati það og jafnvel fyrirlíti, sem þeim ér ætlað
að lúta og hlýða, að menn telji það ímvnd alls bins versta,
er þeir geti bugsað sér, og þá kemur, í stað ástúðar og inni-
leiks, úlfuðin, bræðslan, batrið og befnigirnin upp í buga
manns. Hið svonefnda æðra sjálf getur þvi orðið beggja
handa járn eftir þvi, á Iivora sveif það snýst, það getur gert
menn ýmist góða eða vonda.
1) Sbr.: Alm. sálarfrœði, 2. útg., bls. 193—95.