Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1938, Blaðsíða 75
73
Þa'ð á og títl í erjum og útistöðum við eðlisgerðina og hið
raunverulega sjálf; þvi geta fundizt frumhvatir eðiisgerðar-
innár bæði Ijótar og ósiðlegar og því revnt að bæla þær og
halda þeim niðri; og eins getur því fundizt hið raunverulega
sjálf næsta ófullkomið i allri hreytni sinni. Af hinu fyrra
leiðir bælingu með afleiðingum þeim, sem hún hefir fvrir
allt sálarlífið, en af hinu síðara margskonar sálarstríð og
samvizkubit. Eðlisgerðin með öllum þeim tilfinningum og
tilhneigingum, sem upp úr henni boga, er oss ásköpuð, og i
eðlishvötum hennar býr mest allt af þeirri sálarorku, sem
vér eigum yfir að ráða. Nú þegar einhverjar af eðlishvötum
þessum eru hældar og þeim þrýst niður undir hugarskörina
af siðferðishugð vorri eða trúarhugð, bindst bæði orka sú, er
i þeim býr, og orka sú, sem í það fer að halda þeim niðri,
en af því leiðir, að maðurinn verður að því skapi miður sín,
þróttlaus og viljalaus, sem liann þannig hefir bundið meira
af sálarorku sinni. Á sama liátt getur talsvert af orku farið
í andófið milli hins æðra og óæðra sjálfs og leiðir einatt af
því svonefnda sálarveiklun; maðurinn verður þá meira eða
minna andlega vanheill. Njóti maðurinn aftur á móti nokk-
urn veginn allra sálarkrafta sinna, hvað þá lieldur, ef hon-
um tekst að göfga svo hvatir sínar, að þær njóti fylgis og
atbeina hins óæðra og æðra sjálfs, verður maðurinn andlega
heill og alfær til starfa og athafna. Þó verður ekki sagt, að
maður hafi náð sínum fyllsta þroska, fyrr en eðlisgerð hans
og hið óæðra og æðra sjálf hans hafa runnið saman í eina
samræma heild og eru orðin að nokkurn veginn heilstevptri
persónu. Þetta er nú það, sem hinir nýrri sálkönnuðir hakla
fram, eins og ráða má af eftirfarandi tilvitnunum:
„Hið æðra sjálf á sína þróunarsögu í lífi Iivers einstaks
manns. í þess endanlegu, þroskuðu mvnd geta boðorð þess
og fvrirmæli komið lieim við það, sem gott er; en þá hefir
það í raun og veru þegar þróazt á burt, runnið yfir í það,
sem sálkönnuðir nefna hið eiginlega sjálf (Ego), sem þá er
komið í þess stað. í fyrri og frumstæðari mvndum sínum
reynist hið æðra sjálf allajafna mjög óáreiðanlegur sið-
ferðilegur leiðtogi, sumpart af því, að það stendur ekki í
nógu nánu sambandi við veruleikann, eða ef það umhverf-
ist og verður sjúklegt, þá getur það orðið lil hins mesta
liáska og alveg öfugt við það, sem golt er talið."1)
Þar segir ennfremur: „Hið æðra sjálf (ásamt eðlisgerð-
10