Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1938, Blaðsíða 104

102
8. Undanbrögð, undanhald. Vitur maður Iiefir sagt: „Sann-
leikurinn kemur af vörum Iiins liugprúða manns, hann er
afsprengi drengskapar og Iireinskilni; en lýgin kemur af
vörum hugbleyðunnar, enda afsprengi harðýðgi og iiræðslu.“
Þetta kemur og heim við íslenzka máltækið: „Sá er dreng-
ur, sem við gengur“ og álit manna á lygalaupnum, að liann
sé hálfgerð mannlevsa.
Undanbrögð eru það nefnd, þá er menn koma sér hjá
því, sem þeim er ætlað að segja eða gera, en hafa ýmsar
vífilengjur í frammi um það, að þcir liafi ýmist ekki Iievrt,
að þeim var hoðið það, eða ekki tekið eftir því, eða þá gleymt
því, sem vel getur verið satt, ef þeim hefir verið það ógeð-
fellt. Eða ef menn Ijúga einhverju upp á aðra og' kenna
þeim svo um. Krókaleiðir lýginnar eru yfirleitt óteljandi,
en hún er undirrót þess, að menn síðar á ævinni geta orðið
bæði svikulir og óorðbeldnir, sem er einhver hinn versti
löstur i mannlegu samfélagi. í þessu falli býður líka ein
syndin annarri heim, ein lýgin annarri, svo að úr þessu gel-
ur orðið einn lygavefur, gerður til þess eins að bjarga sér
úr kröggunum, en verður til þess, að maðurinn flækir sjálfan
sig í bonum, þangað til liann stendur uppi sem opinber ósann-
indamaður. En undanbald þetta lýsir sér i fleiru, t. d. í auð-
fenginni þægingu ýmissa nautna fyrir bnupl o. þvl. og getur
endað á því, sem sálkönnuðir nefna ungæðislegt und-
anhald (infantil regression) og er i því fólgið, að menn
geta orðið eins og börn í annað sinn.
Þetta er einbver hin óhollasta og liættulegasta braut, sem
æskan getur lent á. Verða kennarar því á allan bátt að reyna
að gjalda varhuga við lýgi og sviksemi og öðrum undan-
brögðum, en þó helzt með því að sýna börnunum fram á,
hve lítilmannlegt það sé að beila lýgi og öðrum undan-
brögðum, en miklu fallegra og drengilegra að kannast við
yfirsjónir sínar. Því befi ég í þeim skóla, sem ég liefi veitt
forstöðu, revnt að hegna þeim sem sjaldnast og átelja þá
sem vægast, sem játa yfirsjónir sinar hreinskilnislega, en
taka aftur harðar á augljósum undanbrögðum og sviksemi.
Hvgg ég, að þetta sé réttasta leiðin til þess að draga úr
ósannsögli og sviksemi barna og unglinga.
9. Fyrirsláttur, réttlæting, yfirvarp. Þá er komið að öðrum
almennum ágalla, sem finnst svo að segja á hvers manns
vörum, en birtist þó í margs konar myndum, jafnvel i gervi-
Ininingi þess góða, fagra og háleita. A fræðimanna máli