Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1938, Blaðsíða 71

69
Þá lætur svonefnt almenningsálit allmikið að' sér
kveða uin það, að menn gæti almennra siða og þess, sem
nefnist velsæmi í umgengni sinni við aðra, og lofar það
ýmist eða lastar, dæmir og fordæmir. Forverðir og fulltrúar
þessara siðavalda verða nú foreldrar og fræðarar
og aðrir þeir, er láta sig' uppeldismál varða, og eru að revna
að innræta hinni uppvaxandi kynslóð, hvernig henni beri
að hrevla og haga sér í lífinu. Má segja, að þessir forverðir
trúar, laga og siða liafi tekið við arfsögn (tradition)
þess þjóðfélags, sem þeir lifa í, og flytji liana hinum upp-
vaxandi lýð í líki siðalærdóma þeirra og landsvenja, sem á
hverjum stað eru taldar góðar og gildar. En tilgangurinn
með fortölum þessara fræðara og uppalenda er sá, að reyna
að steypa hina uppvaxandi kynslóð i sama mót trúar, laga
og siða, jafnframt og reynt er að gera þá að sem beztum
þegnum þess þjóðfélags, sem þeim er ætlað að lifa og starfa
i. Þetta tekst nú auðvitað mjög misjafnlega, og er það sum-
l>art að keíina fræðurunum sjálfum og ófullkomnu fordæmi
þeirra, sumpart boðskap þeim, sem þeir bafa að flytja og
kann að vera að nokkru leyti úreltur eða úr sér genginn,
en sumpart líka og ekki hvað minnst þeim að kenna, sem
sjálfir eiga við kenningunum að taka. En hvort sem nú þetta
tekst betur eða verr, þá bafa menn allt til þessa ekki gert
sér þess neina sæmilega grein, bvílík óbemju áhrif þessar
siðferðilegu fortölur liafa eða geta haft á sálarlíf barna og
unglinga. Hvað annað misjafnt, sem annars má segja um
svonefnda sálkönnun (psychoanalyse), þá má bún eiga
það, að bún hefir leitt það i Ijós, svo ekki verður um villzt,
að þessar fortölur valda jafnaðarlegast klofnun í svonefnt
æðra og lægra sjálf, manninn eins og hann vildi og ætti
helzt að vera og svo hina raunverulegu persónu með öllum
sinum breyskleika og freistingum. Og fyrir þetta myndast
samvizkan, æðsta og síðasta siðavaldið, er bæði segir
manni, hvernig maður sé og hvernig maður ætti að vera,
hvernig maður hafi breytt og hvernig maður hefði átt að
breyta, en viðurlög bennar koma i ljós i svonefndri góðri og
vondri samvizku. Nú verða iðulegir árekstrar milli hins
æðra og lægra sjálfs og lýsa sér í svonefndri hvatabar-
áttu og allskonar hugarstriði. Því lýkur mjög misjafnlega,
ýmist með ungæðislegu undanhaldi eða með bælingu, eða
þá með göfgun bvatanna og sigri hins æðra siðferðilega
sjálfs, eða þá á þvi, sem æskilegast er, á samruna hins æðra