Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1938, Blaðsíða 15

13
frani, að henni megi einnig skipta í þrennt: eðlislivata-
stigið, þá er menn aðallega og að mestu hugsunarlaust
fara eftir hvötum sínum og tilhneigingum, eins og einatt á
sér stað um ungbarnið og hinn frumstæða mann; þá kemur
skyldustigið, er maðurinn finnur sig meira eða minna
til þess knúinn, að fara eftir hinum og þessum fvrirmælum
og siðaboðum trúar, laga og siða, og loks stig liins 1 í f -
ræna siðgæðis, þá er það er orðið eins og annað eðli
mannsins að fara eftir því, sem hann telur sannast og rétt-
ast, og gerir það af fúsum og frjálsum vilja. Þá er maðurinn
með samvizku sinni og samvizkusemi orðinn, eins og Kant
komst að orði, sinn eiginn löggjafi og þegn (outonom). En
livernig má þetta verða? Hver eru stig þessarar þfóunar.
Og livað er það, sem lyft hefir manninum af einu stigi á
annað?
6. Úrvalning náttúrunnar, skynrænt, vitrænt og siðrænt val.
Úrvalning sjálfrar náttúrunnar og skvnrænt, vitrænt og sið-
rænt val lífveranna sjáll'ra liefir smámsaman lyft lífver-
unum stig af stigi upp til þess, sem nú er, og eru þetla Iielztu
þættir þróunarinnar:
a. Lífveran, hver sem hún er, safnar sér vissum orku-
forða úr næringarefnum sínum, og notar hún hann
sumpart lil þess að hvggja upp líkama sinn, sumpart
til þess að viðhalda honum og endurnýja. Hún notar
hann ennfremur til þess að starfa að lífsnauðsynjum
sínum og' andæfa utan að komandi áhrifum.
h. En með því að næringarforðinn í náttúrunni er af skorq-
um skammti og munnarnir, sem nevta Iians, verða æ
fleiri og fleiri, Iiefst baráttan fyrir lífinu, har-
áttan um allar lífsnauðsynjar og gæði þessa heims,
ýmist við náttúruna sjálfa eða milli einstakhnga, teg-
unda, flokka, stétta eða þjóða.
c. En jafnframt reyna lífverurnar sjálfar sí og æ að laga
s i g' e f t i r lífsskilyrðum s í n u m e ð a 1 í f s -
skilyrðin eftir sér. Fyrir þessa aðhæfingu verða
ýmsar breytingar á líffærum og líkömum hinna lifandi
vera. Verða hrevtingar þessar ýmist kynfastar og erf-
ast þá frá kyni til kyns, eða náttúran sjálf eins og velur
úr þeim, þangað til þær eru einar eftir.
d. En náttúruval er það nefnt, þá er það, er samsvar-
ar bezt lífsskilyrðum sínum, lifir og heldur velli, og má
nefna það frjóval; en hitt, sem getur ekki lagað sig