Árbók Háskóla Íslands - 01.01.1985, Blaðsíða 112
110
Árbók Háskóla íslands
verðu Suðurlandi. Einnig hafa nýlega verið
smíðaðar og settar upp 7 mælistöðvar á há-
lendinu til þess að fylgjast með hreyfingum
í nágrenni virkjana þar. Á Suðurlandi eru
gerðar fjarlægðarmælingar og mælingar á
radonlofti í grunnvatni, sem gefið gætu vís-
bendingar um vaxandi spennu í jarðskorp-
unni.
Eldvirkni og jarðhiti
Skjálftamælingar gefa í sumum tilvikum
vísbendingar um hreyfingar bergkviku í
jarðskorpunni, sem geta verið tengdar
eldsumbrotum. Þetta hefur meðal annars
komið skýrt fram í Kröflueldum, og hafa
rannsóknir Raunvísindastofnunar og ann-
arra stofnana á hræringum þar veitt nýja
innsýn í eðli megineldstöðva og hlutverk
þeirra í framvindu landreks.
Af öðrum rannsóknum jarðeðlisfræði-
stofu á eldvirkni ber einna hæst athuganir á
Grímsvötnum. Unnið hefur verið að fræði-
legri úttekt á ýmsum eðlis- og efnaeigin-
leikum jarðhitans þar og orsökum Skeiðar-
árhlaupa. í tengslum við það var komið
upp sjálfvirkri rannsóknastöð á Grímsfjalli
1981.
í beinni hagnýtingu jarðhita hefur meðal
annars verið rannsakað tvífasa streymi
vatns og gufu í bergi. Niðurstöður þeirra
rannsókna hafa verið notaðar í ráðgjafar-
starfi Raunvísindastofnunar vegna jarð-
gufuvirkjana hérlendis, m.a. á Nesjavöll-
um, og erlendis. Einnig hefur stofnunin
veitt ráðgjöf við hraunhitaveituna í Vest-
mannaeyjum.
Jöklarannsóknir
Stærsta einstaka verkefni Raunvísinda-
stofnunar á undanförnum árum hafa verið
rannsóknir á íslenskum jöklum með íssjá.
íssjáin, sem smíðuð var á stofnuninni um
1977, mælir þykkt jökulsins út frá ferða-
tíma rafsegulbylgja niður í gegnum hann.
Ekið er með tækið á beinum línum eftir
jöklinum og staðsetning þess skráð með
hjálp Loran-C og gervihnattatækja. Sam-
tímis er hæð jökulsins mæld nákvæmlega
með loftþyngdarmæli. Að gagnasöfnun
lokinni má teikna kort af bæði jökulþykkt-
inni á hverjum stað og hæð botnsins yfir
sjávarmál.
Margs konar vísindalegan fróðleik um
landmótun og jarðfræði má draga af nið-
urstöðum mælinganna, en einn megintil-
gangur þeirra varðar raforkuframleiðslu úr
stórám þeim sem frá jöklunum falla. Meðal
annars má rekja farvegi ánna inn undir
jökulísinn, áætla ísmagn á svæði hverrar ár
og þann vatnsforða sem hún býr þar að. Þá
er einnig hægt að sjá hvort breytingar á
jöklinum muni hafa meiriháttar röskun á
rennslinu í för með sér og kanna tengsl
ánna við eldstöðvar, lón og jarðhitasvæði
undir jökli.
Nú hafa verið kortlögð m.a. vatnasvæði
Tungnaár, Köldukvíslar og Jökulsár á Dal í
Vatnajökli, og allur Hofsjökull.
Raunvísindastofnun hefur tekið þátt í
fjölþjóðlegu verkefni við djúpar jöklabor-
anir á Grænlandi, sem staðið hefur yfir í
mörg ár. Meðal annars hafa verið rannsök-
uð ummerki um loftslagsbreytingar og eld-
gos á norðurslóðum á undanförnum árþús-
undum, sem varðveist hafa í ísnum. Einnig
hafa líkanreikningar verið notaðir til að
kanna rennsli íssins, sjávarstöðubreytingar
á ísöldinni og fleiri tengd atriði.
Massagreinir
Á árinu 1984 kom til Raunvísindastofn-
unarinnar nýr massagreinir, sem er tæki til
þess að mæla samsætuhlutföll frumefna.
Alþjóðakjarnorkumálastofnunin útvegaði
stofnuninni þennan massagreini sem og
annan sem var í notkun við stofnunina frá
1963 til 1978.
Uppsetning massagreinisins er nýlokið,
og verður hann í upphafi notaður til þess að
kanna hlutföll vetnis- og súrefnissamsæta í
grunnvatni. Þau hlutföll veita upplýsingar
um uppruna vatnsins og hitastig þess þegar