Árbók Háskóla Íslands - 01.01.1985, Síða 145

Mannfræðistofnun Háskóla Islands
143
Mannfræðistofnun Háskóla íslands
Takmark Mannfræðistofnunar Háskóla
Islands (MSHÍ) er samkvæmt reglugerð
„fyrst og fremst að annast mannfræðilegar
rannsóknir á íslendingum, einkum athug-
anir á líkamseinkennum", eðlilegum erfð-
um og líkamsþróun með hliðsjón af um-
hverfi, tíma og sögu. Þannig starfar
stofnunin í samræmi við skilgreiningu
>,European Anthropological Association"
ú hugtakinu „anthropology" (mannfræði),
þar sem þessi fræðigrein er aðallega talin til
náttúruvísinda.
, Stjórn MSHÍ skipa 2 menn sjálfkjörnir:
Ólafur Ólafsson landlæknir, sem er stjórn-
arformaður, og forstöðumaður Jens Ö. P.
Pálsson mannfræðingur. Auk þess kýs há-
skólaráð 4 menn, þeir eru Guðjón Axels-
son tannlæknir, Guðmundur Eggertsson
crfðafræðingur, Jóhann Axelsson lífeðlis-
fræðingur og Sigurjón Björnsson sálfræð-
'ugur. En einn tilnefnir íslenska mann-
fræðifélagið, það er Anna Kandler mann-
fræðingur.
Helstu verkefni MSHÍ eru margþætt
'angtímaverkefni og tengjast að meira eða
ruinna leyti hvert öðru. Stofnunin varðveit-
lr eldri og yngri mannfræðigögn varðandi
rúmlega 50 þúsund íslendinga og úrtaks-
hópa Norðmanna, Dana, Lappa (Sama),
fra, Skota og Vestur-íslendinga, er núver-
andi forstöðumaður MSHÍ safnaði fyrr á
árum. Er unnið úr þeim á ýmsan hátt jafn-
framt söfnun nýs efniviðar. Aðaláhersla
hefur verið lögð á úrvinnslu gagna varð-
andi Þingeyinga, Dalamenn, Árnesinga,
Austfirðinga og Vestur-íslendinga, er taka
f'l bæði fullorðinna og barna og unglinga.
Húr er mestmegnis um mannfræðimæling-
ar („anþrópómetríu") að ræða og ýmiss
konar erfðakannanir og athuganir á ytri
e'nkennum mannsins (,,phenotypískum“).
Starfsemi MSHÍ
Stofnunin skráir ýmis lýðfræðileg, ætt-
fræðileg og söguleg atriði, og stundum
heilsufarsleg og sálfræðileg. Jafnhliða fara
fram mælingar á líkamshæð, bol, útlimum,
höfði, andliti, þyngd og húðfitu. Einnig er
athugað og flokkað sköpulag andlits, nefs,
ennis, hnakka, höfuðs, höku og eyrna;
ákvarðaður er hára- og augnalitur, tekin
fingraför og lófalínur; blóðflokkar eru
greindir og fleiri erfðaeinkenni könnuð,
t.d. bragðhæfni (á PTC), örvhendi, litar-
skyn o.fl. Hársýnum er safnað, og ljós-
myndir eru teknar af þeim sem rannsakaðir
eru.
Rannsóknaþættir
1. Samanburður líkamseinkenna og
erfða fólks eftir héruðum. Eitt af forgangs-
verkefnum MSHÍ hefur frá upphafi verið
að framkvæma mannfræðirannsóknir á
fólki úti á landi, sem á báðar ættir sínar að
rekja til tiltekins héraðs. Reynt er þannig
að afla vitneskju um ýmis einkenni manna,
er haldist hafa í ákveðnum ættum og héruð-
um, en eru nú óðum að hverfa. Hefur þetta
margvíslegt líffræðilegt og sögulegt gildi.
2. Könnun á uppruna íslendinga og
skyldleika við nágrannaþjóðir. Tíðni og
fylgni ákveðinna líkamseinkenna og erfða
meðal íslendinga eru kannaðar, og niður-
stöður bornar saman við samsvarandi
rannsóknir á nágrannaþjóðum íslendinga.
3. Samanburðurergerður, annarsvegar
á rótgrónum og meira eða minna skyldum
íbúum tiltekins héraðs og hins vegar af-
komendum aðfluttra og óskyldra, er tengst
hafa hinum fyrrnefndu á ýmsan hátt.
4. Fólk búsett í Reykjavík er borið sam-
an við fyrri sveitunga eða skyldmenni bú-
sett úti á landi. Er þetta einn liður í könnun
sennilegra áhrifa á líkamsþróun.