Búfræðingurinn - 01.01.1941, Qupperneq 11

BÚFRÆÐINGURINN
7
á sviði landbúnaðarins athygli að þvi, að nota beri djúpa lokræslu,
og að hagfellt sé að hafa skipulegt framræslukerfi, þar sem viðtöku-
ræsi leiði vatn frá fleiri safnræsum til affallsskurða.
I byrjun 17. aldar skrifar Englendingurinn Bligli allnákvæma lýsingu
á notkun grjótræsa og viðarræsa við lokræslu. Nokkru seinna er enskum
hónda, Mr. Elkington, veitt verðlaun, Í000 pd. sterling, fyrir að finna
upp ])á aðferð að lækka vatnsstöðu i jarðveginum með þvi að bora i
gegn um vatnsheld jarðlög niður til dýpri vatnsleiðandi laga og á þenna
liátt að lækka vatnsstöðuna í ræktaðri jörð.
Árið 1843 er fundin upp í Englandi vél til að móla leirpípur, sem
hrenndar eru í ofnum, og eftir að verksmiðjur eru reistar til að fram-
lciða ])ær, hafa opnazt möguleikar fyrir landbúnað flestra landa að gera
stórfelldar umbætur á þurrkun ræktunarlanda á liagfelldari liátt og
varanlegar en unnt var að gera með opnum skurðum og viðarræsum.
Á Norðurlöndum var mjög mikið unnið að þurrkun og framræslu á
timabilinu frá 1850 til 1900. I Danmörku cr þó aðeins 25,5% af akur-
landinu framræst, en lilutfallslega minna í liinum nágranrialöndunum,
Noregi, Svíþjóð og Finnlandi.
Valnaveitinga er fyrst getið hér á landi, er Landnáma segir frá því,
að lækurinn Ósómi var seldur. Hann er á Rauðasandi og var nolaður tii
áveitu. Þar sjást erin merki fornra mannvirkja, þó væntanlega séu þau
yngri tíma verk. Bæði í Grúgás og Jónsbók eru ákvæði um vatnaveitingar,
sérstaklega varðandi spjöll á löndum annarra manna, er af þeim geti
stafað, ákvæði um stíflun farvega og rétt til vatnsnota. Um þurrkun
lands er ekki getið til forna, því þó vitað sé, að holræsagerð var þeini
kunn, þó voru þau notuð við heimleiðslu vatns en ekki til þurrkunar,
t. d. holræsið, sem Snorri Sturluson lét gera frá Skriflu til Snorralaugar
i Reykholti.
Það má telja nokkurn veginn ábyggilegt, að fyrstu tilraunir til að
koma á framræslu á mýrum, séu aðgerðir dönsku stjórnarinnar, er hún
veitti Stefáni Þórarinssyni amtmanni nokkurn fjárstyrk i tvö ár, til að
reyna framræslu á mýrum. Vann hann eitthvað að því 1780—1781 og
gaf tít leiðbeiningar um framræslu 1782. í byrjun 19. aldar er eitthvað
unnið að skurðagerð, en þó skýrslur um það liggi fj'rir frá 1843 um
vatnsveituskurði, er ekki sundurgreint í þeim fyrr en eftir 1924, hvað eru
framræsluskurðir af því. Það er vitað, að meginhluti skurðagerðar fyrir
aldamót er vegna engjaræktar en ekki túnræktar.
Lokræsla hefir verið framkvæmd siðan um aldamót. Eftir að búnaðar-
skólarnir voru stofnaðir var byrjað að þurrka tún með lokræslu. Fyrir
aldamótin og fram til 1924 er þó liltölulega lítið ræst með lokræsum.
Á árabilinu 1895—1924 eru gerð alls á landinu lokræsi, sem eru að lengd
223 þúsund metrar eða að meðaltali á ári 7428 lengdarmetrar en 1924—
1939 eru árlega gerð að meðaltali holræsi, sem eru 69692 m. á lengd.
Eftirfarandi tafla gefur yfirlit um framræslu vegna túnræktar á ára-
bilinu 1925—1939.