Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2007, Qupperneq 186

184
Ritdómar
um tilvikum hlýtur einmitt að vera forvitnilegt að bera saman merkingu og notkun
orðanna á hvorum stað í ljósi þess að ytri aðstæður eru ólíkar og sambandið við ensku
mismunandi. Samanburður milli málafbrigðanna að þessu leyti er þó afar takmark-
aður og heldur ómarkviss. Bein tökuorð sem einnig eru talin notuð í nútímaíslensku
eru merkt með stjömu (bls. 62-65) en ekki borin saman að öðm leyti og það er
jafnframt mjög tilviljanakennt hvaða orð em merkt á þennan hátt, t.d. er akkordion
‘harmónika’ stjömumerkt þótt engar heimildir fínnist um notkun þess í íslensku,
hvorki í íslenskri orðabók (vefútgáfu) né roh, en aftur á móti er auðvelt að finna
dæmi í íslensku um ýmis orð sem ekki em merkt, t.d. sagnimar settla og fitta inn og
lýsingarorðin bisí, nœs, sjúr og smart.
Við greiningu og flokkun vesturíslenskra orða virðist BA ekki hafa kannað sem
skyldi heimildir um tilvist, aldur, notkun og merkingu orðanna í íslensku. Hún telur
m.a. gömul tökuorð úr dönsku eða þýsku til enskra tökuorða ef samsvarandi orð eru
til í ensku, t.d. address (yfnleitt notað í kvenkynsmyndinni adressa (kvk.) í íslensku;
dæmi frá því snemma á 19. öld) og sögnin meina (sennilega tökuorð úr miðlágþýsku,
sbr. Ásgeir Blöndal Magnússon 1989), þótt líklegt sé m.v. aldur þeirra að vestur-
faramir hafi haft þau með sér frá íslandi. Stundum virðist hún líka einungis hafa litið
til almennustu og algengustu merkingar orða og ákvarðað út frá henni að merking
þeirra hafi breyst í vesturíslensku, t.d. pláss, stó og stykki sem em aðeins sögð merkja
‘space’, ‘fneplace’ og ‘piece’ í íslensku þótt auðvelt sé að finna dæmi um merkingu
sem stendur a.m.k. mun nær þeirri sem lýst er í vesturíslensku (sbr. t.d. i nœsta plássi,
sjávarpláss o.fl.). Meðal tökuþýðinga em talin orðin tengdabróðir ‘mágur’ og
tengdasystir ‘mágkona’ sem talin em tilkomin fyrir áhrif annars vegar frá orðunum
tengdamóðir og tengdafaðir og hins vegar frá samsvarandi enskum orðum sem öll
hafa mynstrið „x-in-law“ en dæmi í roh sýna hins vegar að þau em bæði gömul i
íslensku þótt þau séu varla notuð í nútímamáli og sömuleiðis má í eldri íslensku fmna
dæmi um ýmis orð sem BA telur til vesturíslenskra nýyrða, t.d. flugskip, gufuketilU
loftbátur og mál ‘málning’.
Ýmsar staðhæfingar um tiltekin form eða málnotkun í íslensku em líka fljótfærn-
islegar og virðast ekki byggja á traustum heimildum — og í einstaka tilviki em fuH'
yrðingar BA beinlínis í andstöðu við það sem ráða má af tiltækum heimildum og nið-
urstöðum rannsókna. Sambandið á vetrin er að sögn BA algengt í vesturíslensku og
um það segir t.d.: „The neutral form vetrin was found in some dialects of Icelandic
but was not common“ (bls. 102) án þess að vísað sé til heimilda um útbreiðslu orð-
myndarinnar eða tíðni í íslensku. Um hana em þó fjölmörg dæmi í roh (svo og hvor-
ugkynsmyndir í eintölu, t.d. vetrið), langflest frá 19. öld, og þau gefa engar vísbend-
ingar um að hvorugkynið sé staðbundið. Um breytinguna úr þolfalli i þágufall á ffuni-
lagi með ópersónulegum sögnum í íslensku segir: „the phenomenon seems to be m
the last stages of language change and only be maintained by an artificial effort by a
few speakers“ (bls. 90). Rannsóknir á þágufallshneigð í íslensku gefa þó tæplega 41'
efhi til að draga slíka ályktun. Þær hafa vissulega sýnt að hlutfall þágufalls fari vax-
andi (Jóhannes Gísli Jónsson og Þórhallur Eyþórsson 2003:33) en jafnframt er ljóst a
niðurstöðum þeirra að málnotendur nota almennt ekki þágufall að staðaldri með öllum