Uppeldi og menntun - 01.01.2011, Blaðsíða 52

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 20 (1) 201152
HÖnnUn og SmÍÐi
vinnandi stétta (Kantola, Nikkanen, Kari og Kananoja, 1999). Menntafrömuðir þessa
tíma ræddu einnig um mikilvægi handmennta (Anderson, 1926, Bennett, 1926, 1937;
McArdle, 2002) í alþýðumenntun. Áhersla á þær myndi stuðla að jafnvægi líkam-
legra og andlegra þátta og búa einstaklinginn betur undir lífið (Jón Þórarinsson, 1891;
Bennett, 1926). Þessi áhersla birtist síðan í slöjdstefnunni sem kom fram á sjónarsviðið
undir lok 19. aldar. Markmið hennar var frekar að styðja almenna uppeldislega þætti
en að sinna menntun hinn vinnandi stétta í þágu breyttrar samfélagsgerðar (Bennett,
1926; Borg, 2007; Kantola o.fl., 1999; Salomon, 1892).
Hin upprunalega merking slöjd er „lagtækur“ eða „hagur“ og vísar til handverks
(Chessin, 2007). Í menntunarlegum skilningi vísar hugtakið slöjd hins vegar til umræðu
uppeldisfræðinga þessa tímabils um almennt gildi handverks fyrir menntun barna
(Borg, 2007). Tilgangur slöjd var að nýta handverk sem tæki í þjónustu alþýðumennt-
unar til að byggja upp persónuleika einstaklingsins, til að efla siðvitsþroska hans og
til að efla gáfur hans og iðni (Jón Þórarinsson, 1891).
Finninn Uno Cygnæus (1810–1888) og Svíinn Otto Salomon (1849–1907) voru
helstu frumkvöðlar kerfisbundinna kennsluaðferða fyrir uppeldismiðað handverk
(slöjd) sem varð síðan að lögbundnum þætti í alþýðumenntun bæði í Finnlandi og
Svíþjóð og breiddist út um víða veröld. Þeir hófu að kenna uppeldismiðað handverk
í Finnlandi á sjötta áratug nítjándu aldar og lögðu áherslu á kosti þess að smíða hluti
í skólaumhverfi þar sem formlegum kennsluaðferðum var beitt (Kantola o.fl., 1999).
Þessar áherslur voru svo kynntar um víða veröld af þúsundum kennara víðs vegar að
úr heiminum sem sóttu námskeið í skóla Salomons í sunnanverðri Svíþjóð. Uppeldis-
lega miðuð smíði eða slöjd hafði afgerandi áhrif á upphafsþróun iðn- og tæknimennt-
unar í mörgum löndum, þar á meðal á Íslandi (Bennett, 1926). Uppeldismiðuð smíða-
kennsla var kynnt á Íslandi um 1898 af fyrsta fræðslustjóra landsins, Jóni Þórarinssyni.
Hún varð síðan þáttur í lögbundinni alþýðumenntun í byrjun tuttugustu aldarinnar
(Brynjar Ólafsson, 2008).
Í grein þessari er fyrst fjallað um sögulegan, hugmyndafræðilegan og kennslu-
fræðilegan bakgrunn námsgreinarinnar smíði og síðan er innkomu námsgreinarinnar
á Íslandi lýst sem þætti í alþýðumenntun og fjallað um þróun hennar frá því að hug-
myndafræðin barst hingað til lands með Jóni Þórarinssyni til dagsins í dag. Loks lýsa
höfundar færslu smíði sem námsgreinar í grunnskóla inn á svið tæknimennta og
stöðu hennar í dag.
Lítið hefur verið skrifað um uppeldislegan bakgrunn námsgreinarinnar hönnunar
og smíði. Höfundar telja því mikilvægt að gerð sé grein fyrir hugmyndafræðilegum
bakgrunni og þróun greinarinnar. Annars er hætta á að vitneskja skólafólks um upp-
runa hennar og tilgang glatist og skilningur verði takmarkaður á uppeldislegu gildi
hennar fyrir almenningsmenntun.