Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1930, Page 135

AUÐLEGÐ ÍSLENZKRA ÖRNEFNA
101
lega ant um landnámið, að einstakt
má kalla í veraldarsögunni, lagði
hún þá rækt við hvern þann blett,
sem óskabörn hennar stigu á, að
hún valdi þeim nöfn, sem ennþá
eru ótýnd. Hver bólstaður fékk
nafn. Sumir hlutu það af höfðingj-
anum, sem nam landsspilduna.
Staðir fengu heiti af þeim einkenn-
um, sem voru til staðar. Melar,
Holt, Vík, Brekka, Svalbarð, Út-
nyrðingsstaðir, Hamar, Gil, Þverá,
og ótal slík, eru örnefni í aðra rönd
ina. Landinu er lýst með bæjar-
nafninu. Svo fæðast smærri örnefn-
in á seinni skipunum og fæðast.
enn. Sú srníð fær stöðugt viðauka,
eftir því sem mannvirkjum og
framfarasporum fjölgar út um víða
vanginn.
Fjárgeymslumaður, sem stendur
yfir fé, skapar enn í dag örnefni.
Þannig segist hann í ætt göfugra
manna. Karl einn í minni sveit,
sem ekki er með réttu ráði, skírði
eftir sínu höfði ýmsa bletti í hög-
unum. Hann nefndi laut eina, sem
sköpuð er með ölnboga, Bjúlág.
Blóðberg kallaði hann Yndigó, og
hjalla, sem er vaxinn blóðbergi,
Yndigóhjalla. Eg nefni þetta til
dæmis. Hann hefir liaft hugboð um
það, að örnefni eru nauðsynleg
þeim, sem á jörðunum búa, eru til
leiðarvísis og bendingar. Svo er
liáttað þeirri fræðigrein, að hægt
er fyrir blindan búanda að senda
unglinga að heiman í fjárleit, eftir
Því sem örnefni benda til. Þá er það
alkunnugt, að viltur maður getur
þekt sig við örnefni og bjargað lífi
sínu. Það sanna ótal dæmi. Svo
tvímælalaus er sú þýðing, sem ör-
^efnin hafa.
Annars ætlaði eg að tala um hina
hliðina, þá fagurfræðilegu.
Eg vil ekki teyma lesendur út í
Jökulfjörðu eða upp á Heljardals-
heiði, af því að eg á það undir
sjálfum mér, að kjósa um staðina.
Gnægð þeirra hugljúfu er svo mik-
il, að eg þarf ekki að ganga nærri
þeim.
Því er ekki að leyna, að sum ör-
nefni eru torskilin, og kveður svo
ramt að því, að eigi verða skýrð
nema nákunnugir menn fjalli um.
Eg skal nefna til dæmis Ljósavatn.
Þegar eg var barn og hlustaði á
eða las sögurnar, sem gátu um
þenna aðdáunarverða stað, eða ein-
hver ferðamaður kom úr því bygð-
arlagi, svo að Ljósavatn bar á
góma, datt mér ekki í hug orsök
nafnsins. En eg skildi hana á full-
orðinsaldri mínum, þegar eg fór um
skarðið, sem heldur utan um vatn-
ið. Svo er um Ljósavatn búið, að
það er kvos hárra hlíða og liefir
skjól fyrir öllum höfuðáttum. Þar
er oft logn, þó að hvast sé út um
haf eða inn til öræfa. Stafar mjög
á vatnsflötin í kyrrviðrum og er
það þá með ljósabrag á yfirborð-
inu. Ljósavatn er frá upphafi vatn-
ið IJósa. Sama lögmál ríkir þarna,
sem forðum daga, þegar það hlaut
nafnið. Vatnið ávaxtar nafn sitt
vel, jafnvel á vetrum, þegar ljós-
blár ísinn liggur á því. Vatnið legg-
ur sífelt í hreinviðri, vegna þess
að hríðar fara fram hjá skarðinu
sumar hverjar. Og í öðrulagi sópar
fönn af ísnum öðru hverju, af því
að það er stórt.
Þessar stöðvar eru auðugar af
örnefnum. Arnstapi stendur vestan
við vatnið, bær og berg einstakt.
Þar mundi örn hafa setið og horft
yfir veiðistöð þessa. Austan vert
við vatnið eru bæirnir Kross og
Landamót. Þar eru í raun og veru
krossgötur og mót landanna, þar
sem götur skiftast milli skarðsins
Köldukinnar og Bárðardals.
Margir bæir eru kendir við vatn
í landi voru. En þetta nafn er feg-