Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1930, Qupperneq 178

48
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
HVEITISÖLU SAMLAGIÐ
Fyrir fjörutíu árum síðan var hin víðáttumikla slétta í Vestur-Canada
óbygð. Svo langt sem augað eygði, þó ferðast væri eftir henni dag eftir dag,
var hún hvergi snortin af höndum jarðyrkjandans. En svo kom járnbrautin.
Menn ruddust út á hana í hópum, vestur og norður, eftir því sem brautar-
sporin færðust lengra út. Jörðinni var svift i sundur með plógum. Þorp spruttu
upp svo að segja á einni nóttu, eins og gorkúlur. Brautir voru lagðar eins og
og vefur yfir hana, og vélaniðurinn steig upp frá völlum og skógum eins og
býflugnasuða. Með hverju árinu varð það sýnilegra, að þarna var að ræða
um auðugasta hveitiland heimsins.
En viðgangi hveiti-iðnaðarins fylgdu ýmiskonar vandamál. Þar á meðal
flutningur, geymsla og sala á korni. Reisa varð kornhlöður við járnbrautar-
stöðvar og hafnarstaði; járnbrautir urðu að gera ráðstafanir með flutning
á hinum miklu hveitibirgðum til hafnarstaðanna, lög voru samin er stjórna
áttu verzlunarrekstrinum o. fl. Bændur voru flestir efnalitlir og ekki færir
um að leggja fram það fé er kornverzlunin heimtaði. Afleiðingarnar urðu
þær, að fjáraflafélög risu upp í stórbæjunum og lögðu verzlunina undir sig.
Þau reistu kornhlöður víðsvegar um slétturnar. Loks var kornkaupahöllin í
Winnipeg sett á laggirnar (The Winnipeg Grain Exchange).
En canadiskir bændur voru alls ekki ánægðir með þetta fyrirkomulag, né
með verðið, sem félög þessi guldu fyrir kornið. Hínn mikli mismunur á verði
er bændur fengi og því sem almenningur galt fyrir kornmatinn, vakti gremju
hvarvetna um landið. Hveitiræktin varð að áhættuspili fyrir framleiðandann,
er millikaupmenn og prangarar gátu hringlað með upp eða niður eftir eigin
geðþótta.
Upp úr aldamótunum voru samtök hafin meðal bænda til þess að halda
verzluninni í sínum höndum. Kornsölufélög voru stofnuð til þess að sjá um
geymslu og sölu á hveiti á sem ódýrastan hátt, svo arðurinn rynni sem mest
í vasa framleiðandans. Meðan á ófriðnum stóð, tók stjórnin alla hveitiverzlun
í sínar hendur, bændum til stórhagnaðar. Benti það á hversu bæta mætti
verzlunina með óeigingjörnum samtökum.
Þetta var þá aðdragandinn að stofnun Hveitisamlagsins 1923 og 1924.
Árið 1928 skipaði Saskatchewanstjórnin opinbera nefnd til að rannsaka
hveitiverzlunina í Canada. Nefndin safnaði upplýsingum frá öllum hliðum, og
eftir tíu mánaða starf, lagði hún ítarlega skýrslu um málið fyrir fylkisþing-
ið. 1 grein þeirri, sem getur um Hveitisamlagið stendur þetta:
“Vér skulum stuttlega geta nokkurra þeirra ávinninga, sem Hveitisam-
lagið hefir aflað, eftir því sem vér höfum orðið þeirra- varir.
Þó það hafi ekki starfað nema 5 ára tima, ræður það nú yfir 55% allra
korntegunda, er framleiddar eru í sléttufylkjunum. tJtbreiðslu þessari hefir það'
náð án lagaþvingunar og eingöngu fyrir þá nytsemi er það hefir til að bera.
Það hefir átt forgöngu að því að skapa markað fyrir vestanhveitið í Kína,
Japan og fleiri löndum, og selt hveiti í 60 hafnarbæjum í Evrópu.
Sökum þess það hefir haft ráð yfir svo miklu hveiti, hefir það getað fylgt
reglubundinni söluaðferð er orðið hefir til þess að festa hveitiverðið.
Það hefir verið og er áhrifamesta aflið til þess að koma fram lagasam-
þyktum til hagsmuna fyrir bóndann, og er ekki eingöngu að geta The Cana-
dian Grain Act í því sambandi, heldur og fleiri réttarbóta.
Það hefir æft menn til opinberra framkvæmda.
Það hefir vakið sjálfstæðistilfinningu og sjálfstraust hjá bændum i
öllum viðskiftamálum.
Það hefir dregið bændur saman til starfs og ráðagerða um verzlunar-
aðferðir og viðskiftamál, framar öllum öðrum félagsskap.