Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1961, Blaðsíða 81

UM MANNANÖFN — Á VÍÐ OG DREIF
63
Bjarni Thorarensen (Vigfússon),
Grímur Thomsen (Þorgrímsson),
Steingrímur Thorsteinsson (Bjama-
son), Jón Thoroddsen (Þórðarson),
Sigurður Breiðfjörð (Eiríksson),
Valdemar Briem (Ólafsson), Hannes
Hafstein (Fétursson) og ýmsir fleiri.
Flestar þessar ættir hafa verið kyn-
sælar í landinu, og væri næsta fróð-
legt að vita, hversu margir af hverju
hundraði allra íbúa landsins telja
sér ættarnöfn.
Snemma á þessari öld kom það svo
á dagskrá að innleiða ættarnöfn á
fslandi, samkvæmt siðum annarra
vestrænna þjóða, og voru jafnvel
samin tildrög til ættarnafna, svo
fólkið þyrfti ekki endilega að binda
sig við -sen eða -son, konur jafnt og
karlar. Bættist þá strax við fjöldi
nýrra ættarnafna. En þá kom babb
í bátinn. Bannlög gegn ættarnöfn-
um voru samin og keyrð í gegn á
Alþingi. Þessi lög þekki ég aðeins af
^fspurn, og veit því miður ekki
hversu víðtæk og tannhvöss þau eru.
Er þó svo að sjá, að ekki hafi verið
talið gjörlegt að afnema þáverandi
^ettarnöfn, en aðeins bannað, að þjóð-
in breytti til í heild sinni. Virðist það
svona í fljótu bragði séð óeðlilegt,
að svona lögum sé framfylgt, sem
kljúfa landslýðinn í tvennt, og gefa
sumum einkaréttindi, er öðrum er
ftieinað; enda hafa víst ekki svo fá
kenninöfn verið tekin upp síðan lög
þessi gengu í gildi, og missa þau við
það þýðingu sína og virðingu.
Bf nokkurt vit eða samræmi á að
§ilda í þessu nafnaspursmáli, yrðu
lögin að vera nægilega skýlaus, nógu
klippt eða skorin í því, annaðhvort
að afnema öll ættarnöfn eða þá inn-
leiða þau fyrir alla þjóðarheildina.
Kemur þá nýtt spursmál til greina.
Er það hægt? Er það leyfilegt í lýð-
frjálsu landi? Mér er ekki kunnugt,
hvort til eru á íslandi sérstök lög,
sem tryggja rétt einstaklingsins og
athafnafrelsi (Bill of rights). Ég
fletti upp stjórnarskránni frá 1944,
og er VII. kaflinn, sem um einstakl-
ingsfrelsið fjallar, nokkuð þoku-
kenndur; þó eru þar ýmis skýlaus
ákvæði. 66. gr. byrjar svo: Heimilið
er friðheilagt. 67. gr. Eignarréttur-
inn er friðhelgur, — og ætti það að
gilda um nöfn manna eigi síður en
fjármuni. 72. gr. talar um hugsana-
og prentfrelsi, og enn aðrar greinir
fjalla um athafna- og atvinnufrelsi,
o. s. frv.
Þegar lög eru samþykkt í lýð-
frjálsum löndum, sem varhugaverð
eða vafasöm þykja, er hægt að
krefjast þess, að þau séu lögð fyrir
hæstarétt ríkjanna, sem þá úrskurð-
ar, hvort þau séu brot á stjórnarskrá
ellegar öðrum lögum um frelsi og
rétt einstaklingsins eða ekki. Ég
held, en er þó reyndar ekki lögfróð-
ur, að nafnabannlögin íslenzku
mundu ekki standast gagnrýni eða
úrskurð hæstaréttar. Heyrt hefi ég
og, að ríkið geti hlutazt til um, hvaða
nöfn foreldrar megi gefa bömum
sínum, og er það að bæta gráu ofan
á svart. Skrípanöfn lýsa auðvitað fá-
fræði og smekkleysi og eru lítt af-
sakanleg; en eru ekki svona fyrir-
skipanir dálítið rússneskar á bragð-
ið?
Til eru að vísu í öllum löndum ó-
teljandi aukalög og reglugerðir, auk
glæpalaganna, sem segja má, að tak-
marki frelsi einstaklingsins, en þau
eru um leið sett honum til almennra
hagsmuna eða líkamlegrar vemdun-