Hugur - 01.01.2008, Blaðsíða 26

24
Róbert Jack ræðir við Eyjólf Kjalar Emilsson
Aður en við hættum langar mig að spyrja pig um nokkuð sem er mér mjög hugleikið.
Það er sú hugmynd að fornaldarheimspeki hafi hafist á viðleitni til að lifa góðu lífi, en
bestu rökin fyrirpessu er aðfinna hjá Pierre Hadot. Hver erpín skoðun ápví?
Það er þónokkuð til í því, en mér finnst Hadot samt gefa of einhliða mynd af
þessari sögu allri.
Hvernigpá?
Hún er dálítið ýkt að því leyti að hann reynir að draga úr mikilvægi raka og þekk-
ingarviðleitni hinna fornu heimspekiskóla og teflir í staðinn fram mikilvægi
ákveðins lífernis og sálaræfinga, askesis. Eg held að það sé alveg rétt að þetta hafi
verið vanræktur þáttur í rannsóknum á fornaldarheimspeki og það sé ágætt að
einhver dragi þetta fram, en eins og svo oft vill verða þegar menn vilja leggja
áherslu á vanrækta þætti, skjóta þeir kannski svolítið yfir markið.
Hann nær ekki að lýsapessu íheild?
Nei, ef við skoðum til dæmis marga af hinum fyrstu heimspekingum, þá er mér
spurn hvort það var endilega spurningin um hið góða líf sem knúði þá áfram.
Þú ert að tala umpá sem komu á undan Sókratesi?
Já.
Talar Hadot um pá einhvers staðar?
Ég man það nú bara ekki fyrir víst, en hann hefúr greinilega mestan áhuga á Sókr-
atesi, stóumönnum og svo platonistum á síðfornöld. - Það er til grein um sama
efni sem mér finnst betri en Hadot, en hún er í bók sem heitir Rationality in Greek
Thought. Annar ritstjóri bókarinnar er Michael Frede, gamall kennari minn, sem
skrifar í inngangi bókarinnar um hugmyndina um skynsemi og vilja í fornaldar-
heimspeki og gerir í rauninni eins og Hadot. Hann lítur svo á að hin leiðandi
spurning hafi verið: hvernig er best að lifa? Og að það hafi verið uppgötvun Sókr-
atesar öðrum fremur, ef það ætti að nefna einhvern einn, að skynsemi mannsins
væri lykillinn að góðu lífi. Rétt rækt skynseminnar er gulltrygging fyrir góðu h'fi,
vildi Sókrates meina. Svo hafi menn greint á í hverju ræktun skynseminnar ná-
kvæmlega felist. Sókrates sjálfúr kann að hafa htið svo á að það væri alveg nóg að
hugleiða siðferðileg efni. Þegar á leið taldi Platon að það væri ekki nóg. Maður
þyrfti að sjá meira af heiminum og Aristóteles virðist hafa verið sama sinnis. Eins
var það klassísk spurning út alla fornöldina, sem er mjög skiljanleg í ljósi þessa,
hvort vitsmunarækt gæfi af sér sanna dygð, en flestir gerðu ráð fyrir því að það væri
mjög náið á milli skynsemi og dygðar. I því sambandi vaknar spurningin: eru
skynsemi og dygð nægjanleg skilyrði góðs lífs? Þar svaraði Sókrates játandi og
stóumenn: nauðsynleg og nægjanleg. En Aristóteles til dæmis hafnaði þessu: þetta
eru nauðsynleg skilyrði en ekki nægjanleg. Ólán getur rúið mann hinu góða lífi.
Þó þarf mikið að koma til, því að smáóhöpp geta ekki svipt dygðugan hamingju
sinni.