Hugur - 01.01.2008, Blaðsíða 41

Vit og vitleysa
39
aðstöðu til að vænta þess að heimspeki Kants verði hluti af andlegum búnaði alls
vel menntaðs fólks á sama hátt og heimspeki Descartes er hluti af andlegum bún-
aði allra vel menntaðra Frakka.
I þessu máli um skýrleika og skiljanleika í heimspeki virðast vera hringrásir, eða
pendúlsveiflur, eins og í svo mörgu öðru. A eftir tímabili þar sem óskýrleiki er í
tísku kemur venjulega andóf gegn því og ný kynslóð heimspekinga gerir vísvitandi
tilraun til að skrifa skýrar. En eftir það mun skýrleikinn með tímanum enn einu
sinni úrættast í óskýrleika þar til næsta andóf kemur. Eg hef lifað mestan hluta af
einni slíkri hringrás á fullorðinsárum mínum. Ég veit að Bretland er lítið eyland
og að dæmi tekið frá þessu landi einu hefur takmarkað gildi, en einmitt þetta
þrönga sjónarhorn kann að skerpa á þessu atriði. Þegar ég byrjaði háskólanám árið
1949 lásu allir sem höfðu áhuga á greininni verk þálifandi heimspekinga í Bret-
landi sem voru Bertrand Russell, G.E. Moore, Wittgenstein, Karl Popper, Isaiah
Berlin, J.L. Austin, Gilbert Ryle og A.J. Ayer. Allir þessir heimspekingar nema
Wittgenstein og Austin skrifuðu með þeim hætti sem vakti áhuga gáfaðs fólks, og
flestir þeirra voru lesnir meira utan háskólaheimsins en innan hans. Einkum hafði
Russell gífúrleg áhrif á frjálslyndar skoðanir og á seinni árum sínum varð hann
átrúnaðargoð róttækra ungliða. Hann og Ayer skrifúðu báðir mikið í dagblöð og
urðu frægir sem útvarpsmenn, ekki aðeins fyrir að láta í ljós skoðanir sínar á
almennum málefnum samtímans heldur einnig fyrir að vera talsmenn tiltekinnar
aðferðar við að taka á málum. Af einstökum menntamönnum hafði Moore senni-
lega mest áhrif á Bloomsbury-hópinn.' Popper hafði mikil áhrif á hverja kynslóð
stjórnmálamanna á eftir annarri og einnig á marga starfandi vísindamenn, en
nokkrir þeirra hlutu Nóbelsverðlaun.
Nú leika eftirmenn þessara heimspekinga, sem gegna sömu prófessors- og rann-
sóknastöðum, ekki nándar nærri eins yfirgripsmikil hlutverk. Yfirleitt eru skrif
þeirra ekki aðlaðandi eða jafnvel aðgengileg þeim sem eru ekki heimspekingar.
Svo sanngirni sé gætt verður að hafa í huga að hin margþætta útþensla æðri
menntunar sem hefúr átt sér stað á síðustu fimmtíu árum um gervallan hinn þró-
aða heim hefur fært þeim nokkrum sinnum stærri hóp sérmenntaðra lesenda en
áður. En eftir stendur sú staðreynd að þeir virðast ekki búast við, og virðast jafnvel
ekki vilja, að skrif þeirra séu lesin af neinum öðrum en félögum þeirra í faginu og
nemendum í fúllu námi. Það sem meira er, þau okkar sem geta skilið það sem þeir
skrifa myndu gera árangurslausa leit í ritum þeirra að stílseinkennum höfiinda á
borð við Platon eða Hume. Sannleikurinn er sá að margir af fremstu heimspek-
ingum nú á dögum eru gagnrýndir undir fjögur augu af félögum sínum í faginu
fyrir það hve skrif þeirra eru fráhrindandi. Samkvæmt orðabók í heimspeki eftir
Daniel Dennett1 2 sem er ekki gefin út opinberlega en dreift víða, hefúr nafn eins
1 [Bloomsbury-hópurinn (7he Bloomsbury Group) var hópur breskra rithöfunda, listamanna og
hugsuða sem komu saman frá árinu 1905 til loka fjórða áratugarins í Bloomsbury í London.]
2 [Daniel Dennett (f. 1942) er bandarískur heimspekingur. Hann er einkum þekktur fyrir
verk sín um heimspeki hugans. Bækur eftir hann eru m.a. Vje Intentional Stance (1987) og
Consciousness Explained (1991).]