Hugur - 01.01.2008, Blaðsíða 84

82
Stefán Snævarr
sögunni að Albert taldi nauðsynlegt að tengja hagfræðina betur öðrum fögum.
Hagfræðingar ættu að hætta að líta á hagkerfið sem einangrað fyrirbæri, setja yrði
það í samhengi við sögu og aðra þætti samfélagsins (Albert 1965,406-434). Reynd-
ar hafa marxistar löngum verið sömu skoðunar, sem er kaldhæðni örlaganna því
Albert er harðsoðinn andmarxisti! Honum til huggunar má nefna að hin frjáls-
hyggjusinnuðu Don Lavoie og Emily Chamlee-Wright fluttu sama boðskap í bók
sinni frá árinu 2000. Þetta er hvað sem öðru h'ður góð hugmynd. Ekki verður séð
að neitt gott hafi komið upp úr „einangrunarstefnu" hagfræðinnar. Slík einangr-
unarstefna hefiir reynst frjó í náttúruvísindum en ekki mannvísindum.
Snúum okkur nú frá einangrunarstefnunni en ræðum þess í stað gagnrýni á
skilningsfélagsfræðina:
A) Winch og fleiri fylgismenn skilningsfélagsfræði tala stundum eins og að
úthýsa beri orsakaskýringum úr þeim (Winch er reyndar óskýr hvað þetta varðar).
Það tel ég vera rangt. I fyrsta lagi hljóta félagsvísindamenn, ekki síst hagfræðingar,
að beina sjónum sínum að afleiðingum athafna og þær hljóta með einhverjum
hætti að vera afleiðingar orsaka. Eftirspurn fjölda manna eftir ís getur átt þátt í að
orsaka aukið (eða minnkandi!) framboð á ís. I öðru lagi hlýtur sú samfella atferlis-
mynstra og ætlana sem rætt var um að eiga sér einhvers konar orsakir. Iranir urðu
múslimar vegna þess að Arabarnir lögðu landið undir sig og gerðu allt sem þeir
gátu til að turna íbúunum til hinnar réttu trúar. Sú ætlan tiltekins Irana að fara í
pílagrímsferð til Mekku orsakast að einhverju leyti af uppeldi hans og á sér frum-
orsök í arabísku innrásinni. Á þetta bendir heimspekingurinn Júrgen Habermas
sem reyndar notar önnur dæmi (Habermas 1970, 220-251). Við þetta má bæta að
ólíklegt er að orsakaskýringar á viðburðum í mannheimum séu sama eðlis og
orsakaskýringar í náttúrunni. Von Wright var þeirrar skoðunar að orsakaskýringar
af hinu fyrra tagi væru hálf-orsakir (quasi-causes). Vel má vera að morðið í Sarajevó
hafi orsakað fyrri heimsstyrjöld en tengslunum milli orsakar og afleiðingar er
óhjákvæmilega miðlað gegnum athafnir sem byggðu á tilefnum (von Wright 1971,
I39-Í43). Þetta held ég að hljóti að vera rétt. Og það er örugglega jafnframt rétt að
orsakaskýringar gegni vissu hlutverki í mannvísindum en vel að merkja öðru hlut-
verki en í náttúruvísindum, samanber það sem þeir Albert og Weber segja (rétti-
lega) um merkingarhæfi slíkra skýringa. Þetta er mjög í anda túlkunarhagfræð-
ingana en eins og við höfum séð telja þeir að lögmálsskýringar hafi visst gildi fyrir
hagfræðina.
B) Habermas bendir réttilega á að Winch telji sér trú um að skilningsfélags-
fræðingurinn geti þekkt reglur og virknishætti annarra samfélaga með sama hætti
og meðlimir þeirra. En erfitt er að sjá hvernig menn geti losað sig við sitt eigið
samfélag og samsamað sig öðrum samfélögum vandræðalaust. Habermas átelur
Winch fyrir gamaldags hlutlægnishyggju, trú á að félagsvísindamaðurinn geti
losað sig við fordóma sína og séð önnur samfélög eins og þau séu í raun og veru.
Rétt eins og Palmer vitnar Habermas í Gadamer máli sínu til stuðnings. Að reyna
að skilja annað samfélag er eins og að ræða við meðlimi þess. Skilningurinn getur
aldrei verið fyllilega hlutlægur m.a. vegna þess að báðir viðmælendur breytast fyrir
tilverknað samræðunnar. Mannfræðingurinn sem dvelur eitt ár hjá einföldum