Hugur - 01.01.2008, Blaðsíða 90

88
Stefán Snævarr
hagrænu ferli en þeim þáttum ferlisins verður seint lýst með hinu sértæka tungu-
taki hagfræðinnar.
Skilningshagfræðingurinn (og ég) er hæstánægður með hugmyndina um frá-
sögueðli hagfræðiskýringa. Hún getur skýrt hvers vegna forspár hagfræðinnar eru
yfirleitt misheppnaðar þótt sumar skýringar í hagfræði séu sannfærandi. Hag-
fræðin mun skána til muna ef hagfræðingar hugsa smátt, segja einsögur fremur
en stórsögur.23
En ekki viljum við, skilningshagfræðingurinn og ég, gera allar stórsögur brott-
rækar úr ríki hagfræðinnar. Segja verður stórsögur því skilningshagfræðingurinn
verður að fella fyrirbæri hagkerfins sem hann rannsakar inn í stærri heildir, saman-
ber dæmið um taflið. Þegar hann alhæfir þá greinir hann hugtök eða dregur fyrir-
bæri í handhæga dilka eins og jurtafræðingur eða óðfræðingur sem flokkar ljóða-
hætti. Speki hans á fátt sameiginlegt með eðlisfræði, þess meir með jurtafræði,
óðfræðum, rökfræði og malvísindum. Þessi fræði eru almennt talin vísindi og sé
ég enga ástæðu til að ætla annað en að skilningshagfræði sé að vissu marki rétt-
nefnd „vísindi" í hinum hefðbundna skilning orðisins. Aður en ég geri grein fyrir
varnaglaslætti mínum („að vissu marki“) hyggst ég rökstyðja hvers vegna skiln-
ingshagfræðin hefur vísindaþátt:
I fyrsta lagi er hluti af starfi skilningshagfræðingsins greining hugtaka og sh'k
greining hlýtur að hafa einhvers konar vísindagildi. Slík greining hefúr alla vega
þá vísindalega eiginleika að vera rökstyðjanleg og hrekjanleg. Finnist mótsagnir í
rökfærslu þá er hún þar með hrakin því mótsagnarkennd setning er ávallt ósönn.
Með því móti er ekki sagt að rökvísi sé ekki að einhverju leyti bundin virknis-
háttum. Að svo miklu leyti sem hún er það þá eru engar almennar reglur fyrir
beitingu hennar, heldur er beitingin háð virknisháttum (Winch telur það gilda
almennt um rökvísi (Winch 1958,126)). En í einn stað ræðum við hér tiltekinn
virknishátt, virknishátt skilningshagfræði, og sá virknisháttur býr yfir eigin rök-
styðjan- og hrekjanleika. I annan stað megum við ekki gefa okkur að óbrúanlegt
bil sé milli virknishátta. Eða hvað veit maður ef maður veit að hér byrjar einn
virknisháttur og annar endar þarna? Hvaða mælikvarða höfum við á réttmæti
þeirrar meintu þekkingar? Et sá mælikvarði bundinn á klafa tiltekins virknis-
háttar? Alltént ætti að vera mögulegt að bera saman beitingu röklegra reglna í
náskyldum virknisháttum (ég útiloka alls ekki að til séu virknishættir sem eru
handan allrar rökvísi). I annan stað er vandséð hvernig hægt sé að smætta alla
rökvísi í leikreglur tiltekinna virknishátta. Ef einhver segir við okkur „öll rökvísi
er bundin á klafa virknishátta" getum við einfaldlega svarað því til að þessi stað-
hæfing hafi ekkert gildi innan ramma okkar virknisháttar, þar sé hin gagnstæða
staðhæfing í fullu gildi (sjá svipaða gagnrýni hjá Habermas 1967,243). Því er ekki
fúrða þótt menn tali um lágmarksrökvísi sem sé algild þótt mikilvægir þættir rök-
vísinnar séu aðstæðubundnir. Engin staðhæfing er möguleg nema hún sé í sam-
23 Einsaga er saga um þröngt, afmarkað svið, t.d. ævisaga sjómanns á Eskifirði þar sem sagan
er ekki fyrst og fremst notuð sem liður í sögunni um eitthvað stærra, t.d. borgvæðingu
Islands. Við segjum stórsögu ef við skýrum upplýsingarheimspeki átjándu aldar sem lið í
nútímavæðingunni.