Hugur - 01.01.2008, Side 91

Hagtextinn
89
ræmi við mótsagnarlögmálið en það lögmál er kannski eina röklega lögmálið sem
ekki er alfarið smættanlegt í leikreglur virknishátta.24 Hvað sem öðru h'ður hlýtur
hin algilda lágmarksrökvísi að koma við sögu skilningshagfræðinnar.
I öðru lagi verður endurgerð reglna ekki framkvæmd nema með tilvísun til
reynslu (eins og áður segir er reynsla og rökgreining samofin í þessum fræðum).
Reynslan getur svo gert endurgerðina rökstyðjanlega og hrekjanlega. Vissulega er
þátttökureynslan (kannski öll reynsla) hluti af virknisháttum. En eins og áður segir
höfum við enga sérstaka ástæðu til að ætla að djúp sé staðfest milli virknishátta.
Því ætti að vera hægt að bera saman þátttökureynslu mismunandi virknishátta,
a.m.k. þeirra sem eru sæmilega skyldir.
I þriðja lagi er málum þannig háttað að þótt endurgerðin bæti ekki beinlínis við
nýrri þekkingu þá getur hún gefið okkur skýrari og skipulegri mynd af því sem við
þegar vissum. Enginn myndi segja að málfræðin byði einungis upp á sjálfsögð
sannindi þótt hún geri h'tið annað en að endurgera innsæisbundna málkunnáttu
okkar.
I fjórða lagi ætti að vera hægt að meta gildi frásagnaskýringa að einhverju marki
út frá því hvort þær eru í samræmi við staðreyndir. Líklegt má þó teljast að sög-
urnar skapi, formi og liti staðreyndirnar að einhverju marki. Eins og áður segir þá
er frásaga (ó)ásættanleg fremur en sannanleg eða hrekjanleg. En það þýðir ekki
að útilokað sé að einhverjir þættir hennar séu prófanlegar. Það þýðir heldur ekki
að reynslan skipti engu við mat á ásættanleika sögunnar.
I fimmta lagi koma lögmálsskýringar eitthvað við sögu í skilningshagfræði þótt
þær leiki ekki veigamikið hlutverk í þeim. Sönnunarbyrðin hvfiir á þeim sem halda
því fram að skilningshagfræðin geti ekki verið að einhverju leyti vísindaleg (hún
œtti kannski ekki að vera það!).
Þá er komið að varnaglaslætti: Skilningshagfræðin og hagfræði almennt eru h'ka
að nokkru marki listgreinar, réttara sagt boðnarmál, þ.e. skáldskapur. Því veldur
bæði vægi frásagna í fræðum þessum og eins sú staðreynd að óprófanlegar hug-
smíðar í formi líkana gegna líku hlutverki í þeim og hugsmíðar (fiksjónir) í skáld-
skap. Slíkar hugsmíðar geta sýnt okkur veröldina í nýju ljósi og með því aukið
möguleika okkar á frjóum skilningi á fýrirbærum. Ekki spillir fyrir að Gadamer
taldi túlkun fremur Ust en vísindi og er líklega nokkuð til í því (Gadamer 1990,
182 og víðar). Það er líka talsvert til í þeirri staðhæfingu Roberts Nisbet að félags-
fræðin sé listgrein. Má heimfæra visku hans upp á hagfræði, þó ekki með vélrænum
hætti. Hugmyndir hans um listrænt eðli félagsfræða eru nefnilega talsvert ólíkar
rnínum og ekki hafnar yfir gagnrýni. En lítum á boðskap hans: Listamenn hafa
einatt ákveðinn stíl og sHkt hið sama gildir um félagsfræðinga; enginn skortur er
á „ismum“ af ýmsu tagi í félagsfræðinni. Auðvelt er að heimfæra þetta upp á
bagfræði. Stílbrigði Friedmans, Keynes og túlkunarhagfræðinganna eru talsvert
ólík. Nisbet segir að félagsfræðingar hafi dregið upp myndir af félagslegum
»landslögum“, ekki með ólíkum hætti og málarar mála landslag eða skáldsagna-
böfundar á borð við Dickens lýsa félagslegu umhverfi (ég hugsa að markaðskerfið
24 Eg held ég megi segja að ameríski Poppersinninn William Bardey III sé upphafsmaður
hugmyndarinnar um lágmarksrökvísi (t.d. Bartley 1982).