Hugur - 01.01.2008, Side 114

112
Arrnann Halldórsson
stagli. Kannski Kristján Kristjánsson lcalli þetta nýskólastefnu. Hann er á
móti henni.6
En háskólakennsla í bókmenntum var ekki sú eina sem andans mönnum á fyrri
hluta 20. aldar þótti ábótavant. Þórbergur Þórðarson lýsir svo reynslu sinni úr
kennaraskólanum í Ojvitanum:
[Kennslan] var að öllum jafnaði þrædd eftir bókunum. Það var dauðans-
lítið nýtt í henni, engar frumlegar athuganir, nálega aldrei nein óvænt
sannindi. Hún hafði örsjaldan neitt til brunns að bera sem opnaði manni
ný skilningssvið. Hún var laus við að vekja mann til sjálfstæðrar hugsunar
eða rýnandi rannsóknar. Ekki kveikti hún heldur löngun með manni til
að gerast stríðsmaður sannleikans, boðberi nýrra hugsjóna, postuli hins
óforgengilega.7
Aherslan á sjálfstæða hugsun og rýnandi rannsókn sýnir þó að Þórbergur hafði
djúpan skilning á því hvað felst í góðri menntun sem þroskar mannsandann.
Helsta viðfangsefni okkar í skólum samtímans er einmitt að hvetja nemendur til
sjálfstæðrar hugsunar og rýnandi rannsóknar sem þeir takast á hendur af einlæg-
um áhuga. Erindi heimspekinnar í menntun er nákvæmlega þetta. Ástundun
heimspeki er ein leið til að virkja huga og vitund nemenda, og hindra þannig að
þeir verði fyrir neikvæðri upplifun af því tagi sem Þórbergur lýsir.
Það er kaldhæðnislegt að sú andlausa stemning sem Þórbergur segir frá hafi
verið í kennaraskólanum. Ekki væri óvarlegt að ætla að úr þessum skóla hafi ekki
margir komið sem veittu börnum landsins tækifæri til sjálfstæðrar hugsunar og
rýnandi rannsóknar. Tímarnir hafa breyst og menntun hefur líkast til farið fram.
Margar góðar fyrirætlanir um nýbreytni í menntun hafa þó ekki gengið vel eftir.8
6 Þorsteinn Gylfason, „Er heimurinn cnn að farast?”, Tímarit Má/s og menningar 59.3 (1998), s.
118. Annað dæmi um klassískt viðfangsefni er agaleysi og óvirðing nemenda gagnvart kenn-
urum, en þetta var eitt helsta umkvörtunarefni kennara á fyrri hluta 20. aldar í Reykjavík, sbr.
eftirfarandi tilvitnun: „Á fundi í febrúar 1926 er enn rætt um framkomu skólabarna og mjög
kvartað undan agaleysi" (Ármann Halldórsson (eldri), Saga barnaskóla i Reykjavik til 1930,
Rcykjavík: Rannsóknarstofnun Kennaraháskóla Islands 2001, s. 102). Slóvenski sálgreinirinn
og heimspekingurinn Slavoj Zizek hefur sett fram áhugaverða hugmynd um agavandamál í
skólum: „I upphafi kynfræðsluatriðisins í [kvikmynd Monty Python-hópsins] The Meaning
of Life bíða nemendur eftir kennara sínum, geispa, láta sér leiðast og glápa út í bláinn; þegar
einn þeirra, sem stendur við dyrnar, hrópar „Kcnnarinn er að koma!“ byrja þcir umsvifalaust
að öskra, framleiða skarkala með borðum og stólum, henda pappír hver í annan ... og hafa í
frammi þau venjulegu ólæti sem ætlast er til að kennarinn bregðist reiður við og bijóti á bak
aftur [...] því fer fjarri að skarkali nemendanna sé ósjálfráð útrás fyrir orku sem skólinn heldur
aftur af með aga - skarkalanum er öllum beint að kennaranum. [...] [Nemendur framkalla]
hér hávaða og læti, ekki til að iðka sinn fúsa og frjálsa vilja heldur til að kalla fram ögun
kennarans.“ Slavoj Zizek, Óraplágan, þýð. Haukur Már Heigason, Reykjavík: Hið íslenska
bókmenntafélag 2007, s. 207-208.
7 Þórbergur Þórðarson, Ofvitinn, Reykjavík: Mál og menning 1979, s. 32.
8 Sjá t.d. Rúnar Sigþórsson, „Hún er löng, leiðin til stjarnanna. Þarfir nemenda, starfsþróun og
skólaþróun", Netla - Veftimarit um uppeldi og menntun 2004, http://netla.khi.is/greinar/2004/
008/prent/index.htm (sótt 20. janúar 2008) og Ingvar Sigurgeirsson, „Kennaramenntun og