Hugur - 01.01.2008, Side 145

Sápukúlur tískunnar
143
rýni“. Höfiindur virðist hafa orðið fyrir sárum vonbrigðum með vestræna sam-
félagsþróun síðustu áratuga og hafa áhyggjur af því hvert stefnir: „framtíðarhorf-
urnar eru ekki sérlega fagrar“ (348). Höfundur rekur framfarasögu vestrænna
þjóðfélaga frá villtum kapítalisma nítjándu aldar til velferðardraumalands eftir-
stríðsáranna og afturhaldssögu þaðan í átt að villtum kapítalisma samtímans.
Hann leitar uppi sökudólga, misjafnlega seka, rekur hlutverk þeirra, fals, mis-
skilning, rökleysi, hugtakarugling og endar svo á að stinga upp á andspyrnumögu-
leika.
I grófum dráttum er söguþráður bókarinnar þessi: barátta almúgans á nítjándu
og tuttugustu öld færir honum smám saman aukin réttindi - þar sem menntun er
í lykilhlutverki - sem nær svo einhvers konar hámarki og almennu samþykki í
velferðarsamfélögum eftirstríðsáranna eftir að kommúnisminn austantjalds beið
skipbrot og tuttugustu aldar kapítahstum með nítjándu aldar hugarfar hafði verið
vísað til foðurhúsanna. Menntamanna-marxismi og formgerðarhyggja leiða til
andlegs tómarúms upp úr Parísarvorinu 1968 sem frjálshyggjan fyUir svo upp í og
hverfur aftur til dólgakapítalisma samtímans og framtíðarinnar. Arið 1997 er svo
skurðpunkturinn þar sem allt hefiir snúist og sjálfir sósíaldemókratarnir eru orðnir
að framvarðarsveit frjálshyggjunnar; vestræn samfélög með siðferði sitt, samkennd
og klassíska menntun eru að leysast upp í öreindir menningar- og mállauss skríls
sem er ófær um að veita þessari þróun viðnám.
Samkvæmt söguskoðun Einars Más er það fyrst og fremst frjálshyggjan sem ber
ábyrgð á ótímabæru hruni þúsundáraríkis velferðarinnar, en tískubylgjur mennta-
manna-marxisma og formgerðarhyggju eru meðsekar. Þær bjuggu í haginn fyrir
tómarúmið sem gerði framgang frjálshyggjunnar mögulegan: „þessi hugmynda-
fræði hafi rutt sér til rúms án þess að verða fyrir nokkurri teljandi mótspyrnu11
(180).
I verkinu skín það í gegn að höfundur ætlar sér að upplýsa breiðan lesendahóp
um meinsemdir samfélagsþróunar undanfarinna áratuga og sýna fram á að hug-
myndafræðilegar forsendur hennar séu byggðar á sandi, standist ekki skynsamlega
skoðun, einkennist af hugtakaruglingi, froðu tískunnar, kenningamoði og hreinni
þvælu. Verkefni Einars Más er verðugt: að draga fram í dagsljósið huldar forsendur
samfélagsbreytinga og þjóðfélagsumræðu í því skyni að auðvelda lesandanum að
taka upplýstari afstöðu til þessarar þróunar. En verkið hefur þó ýmsa annmarka:
I Velferðarríkin voru hvorki jafn einsleit og þjóðernisrómantík Einars Más
gefur til kynna né voru þau það himnaríki sem hann vill vera láta.
II Klassísk menntun er ekki jafn samofin velferðarkerfinu og Einar Már ímynd-
ar sér. Vafasamt er að láta að því liggja að drifkraft samfélagsbreytinga sé að
finna í hugmyndafræði sem ber sigurorð af annarri hugmyndafræði, en það
er undirhggjandi frumforsenda verksins.
III Höfundur bæði ofmetur og vanmetur höfuðandstæðing sinn, frjálshyggjuna.
Hann ofmetur sögulegt mikilvægi hennar sem hugmyndafrœbi í samfélags-
breytingum sem eiga sér stað, en vanmetur hana þegar hann lætur að því
ligga að hún sé þvæla og fulltrúar hennar rugludahar.