Hugur - 01.01.2008, Side 161

Sápukúlur tískunnar'
159
máli hvert raunverulegt gildi þeirra er: léleg bók og glórulaust kenningamoð geta
komist í tísku“ (86). Olíkt verkum sem hafa sannkallað gildi eru tískuverk hverfiil:
„Það sem er dottið úr tísku gleymist, og ef það er rifjað upp finnst mönnum það
hallærislegt og hlægilegt, hvert sem raunverulegt gildi þess kann þó að vera.“ (88)
Vitaskuld geti verk sem hafa raunverulegt gildi komist í tísku, en tískan flekkar
þau. Þannig segir Einar Már „að mörg grundvallarrit existentíalismans franska
verða að teljast til hins athyglisverðasta sem samið var í Evrópu á þessum tíma“
(130).
Tískufræðileg greining Einars Más leiðir í ljós „tvær bylgjuhreyfingar í ,mið-
tíma‘: djúpa þrjátíu ára bylgju menntamanna-marxismans og svo tvær grynnri
bylgjur nokkurn veginn jafnlangar, eða um það bil fimmtán ár hvor um sig, sem
hafi lagst ofan á hana, fyrst existentíalismann og síðan formgerðarhyggjuna." (129)
Existentíalisminn (tilvistarstefnan) virðist í nokkru uppáhaldi hjá Einari Má sem
gerir marxismann og formgerðarhyggjuna ábyrg fyrir tómarúminu sem gaf ný-
frjálshyggjunni sóknarfæri.44 Við skulum skoða nánar tískugreiningu Einars Más
á formgerðarhyggju og menntamanna-marxisma.
Að sögn Einars Más var menntahverfi Parísar eftirstríðsáranna „að vissu leyti
andlegt austantjaldsríki innan vébanda Vesturlanda" (75). „Um þennan franska
menntamanna-marxisma hefur óhemju mikið verið skrifað", segir höfundur. Hann
álítur tískugreiningu sína mikilvæga viðbót við kenningar fræðimanna sem litið
hafa svo á að rétttrúnaður franskra marxista væri „náskyldur trúarbrögðum og
rakið nákvæmar hhðstæður milli einstakra atriða hans og guðfræði eða söguskoð-
unar kaþólskrar kirkju“ (8o).4! Ólíkt Einari Má fari þessir fræðimenn á mis við það
að marxisminn var fyrst og fremst tískufyrirbæri.46
Með því að h'ta á menntamanna-marxismann frá þessu sjónarmiði, sem
tískufyrirbæri, er loks hægt að finna svar við spurningu sem Frakkar hafa
stundum velt fyrir sér, án þess að verða nokkru nær: hvernig stóð á því að
44 Þótt ekki verði farið nánar í það hér má draga í efa þá fullyrðingu Einars Más að frjálshyggjan
hafi ekki mætt teljandi andspyrnu þeirra menntamanna sem hann telur til marxisma og
formgerðarhyggju. Nægir hér að nefna Pierre Bourdieu sem sendi vorið 1998 frá sér fyrri
Gagnárás (Contre-feux) sína sem ber undirtitilinn Tillögur ípágu andspyrnu gegn innrás ný-
frjálshyggjunnar. Greinasafnið inniheldur gagnrýni á nýfrjálshyggju forstöðumanns þýska
landsbankans, Hans Tietmeyer, svo og greinina „Kjarni nýfrjálshyggjunnar“ sem birtist í
íslenskri þýðingu Björns Þorsteinssonar í Pierre Bourdieu, Almenningsálitid er ekki til, s. 115-
124. Vorið 2000 beitti Bourdieu sér fyrir sameiningu félagslegra hreyfinga í Evrópu gegn
nýfrjálshyggju. Sama ár átti hann þátt í stofnun Attac-hreyfingarinnar sem barðist gegn ný-
frjálshyggju og taumlausri efnahagslegri hnattvæðingu. Einari Má kann þó að þykja aðgerðir
Bourdieus seint á ferð.
45 Þótt Einar Már gagnrýni rétttrúnaðarmarxisma og meðreiðarsveina hans álítur höfundur
menntamanna-marxista hafa átt einhvern hlut í því að styrkja franska velferðarkerfið: „enginn
vafi leikur á því að verkalýðsfélög kommúnista voru þá áhrifaríkasta aflið í baráttu manna fyrir
bættum kjörum, og stuðningur menntamanna við þá baráttu var ekki svo léttvægur." (81)
46 Með tískufræðilegri greiningu leiðréttir Einar Már einnig nálgun Raymonds Aron sem í
umfjöllun um menntamanna-marxismann (Opíum menntamanna, 1955) hafði „villst á við-
fangsefni, hann hélt að hann væri að beina spjótum sínum gegn kenningum sem hægt væri
að fjalla um með skynsamlegum rökum, en það var hann ekki að gera, hann var að ráðast á
tískufyrirbæri, og það er allt önnur Ella.“ (82)