Hugur - 01.01.2008, Blaðsíða 179

Sápukúlur tískunnar“
177
pólitískt verk hefur Andri Snær fræðilegan metnað: hann tekur andstæðinga sína
alvarlega, vinnur gríðarlega heimildavinnu, vísar til heimilda o.s.frv., en stíllinn er
samt sem áður ekki þurrlegur heldur skemmtilegur og leiftrandi. Draumalandiö
er dæmi um vel unnið deilurit sem dregur fram einhverjar huldar forsendur þjóð-
félagsumræðunnar án þess að renna út í mælskulist.9® Deilurit eru vissulega á gráu
svæði milli fræða og skáldskapar; þau geta einkennst af mælskulist, en þurfa ekki
að gera það, og þar liggur oft gæðamunurinn frá sjónarhóli þeirra sem bera
virðingu fyrir fræðilegum vinnubrögðum.
Oháð því hvort Bréf tilMaríu uppfyllir fræðilegar lágmarkskröfur má spyrja sig
hvort líklegt sé að með bókinni nái Einar Már markmiðum sínum. Ætla má að
hann hafi líkt og fleiri íslenskir rithöfimdar viljað „reyna á mátt bókarinnar til að
sveigja samtímaumræðu."991 Bréfi til Maríu skín pólitískt markmið Einars Más í
gegn: að andæfa samfélagsbreytingum sem færa okkur frá velferðarþjóðfélaginu í
átt að nýfrjálshyggju. Þetta kappkostar hann með því að leiða í ljós þá hugmynda-
fræðilegu eymd sem býr að baki þessari samfélagsþróun og hafa þannig áhrif á
umræðuna og sannfæra aðra. I samanburði við Andra Snæ verður að segjast að
Einar Már hafi vahð sér viðfangsefni sem er óliklegra til að koma íslensku þjóðinni
í uppnám, ef marka má ritdóma: Atli Harðarson fullyrðir að „flestum birtist
,frjálshyggjan‘ aðaflega í mynd meira vöruúrvals, betri þjónustu og meiri þæginda"
og Kristján B. Jónasson segir „erfitt að skapa nýjan fræðilegan grundvöll hér á
landi fyrir andstöðu við frjálshyggjutilburði.“IO°
Einar Már trúir því að endurnýjað samband við „bylgjulengd ,langtímans‘“ (255)
og þar með við klassíska menntun sé lykillinn að andspyrnu gegn nýfrjálshyggju.
Andófsmaðurinn þarf að finna sér „einhvern stað í ,langtímanum‘, og lykillinn að
honum er klassísk menntun í breiðum skilningi." (349) Vonin er ekki bundin við
samstöðu þeirra sem fara verst út úr efnahagsstefnu nýfrjálshyggjunnar og nýstár-
lega samskiptatækni á borð við Netið: „Tölvu nota ég eingöngu sem ritvél.“ (349)
Eins og frjálshyggjumenn trúir hann á einstaklinginn: „það er enginn skuldbund-
inn til að tönnlast á tískuorðunum [...]. Hver sem er getur vísað boðorðum tísk-
unnar út í hafsauga, velt öllum málum fyrir sér á sjálfstæðan hátt og farið sínar
eigin leiðir. Vonin er því bundin við einstaklinginn." (349) I árabátum langtímans
sigla sjálfstæðir einstaklingar gegn straumnum, rétttrúnaði samtímans, nýfrjáls-
hyggjunni og sprengja blöðrur tískunnar.
98 Orðræðugreining Andra Snæs á virkjanaumræðunni er að mörgu ieyti vel heppnuð, en þeg-
ar hann tekur að stilla upp valkostum við virkjanir samlagast hann að einhverju leyti hug-
myndafræðilegri orðræðu nýfrjálshyggjunnar sem upphefur sköpunar- og hugmyndamátt
einstaklingsins. Það kann að vera þessi samlögun sem tryggði honum Frelsisskjöld Kjartans
Gunnarssonar sem Samband ungra sjálfstæðismanna veitir. Sjá athyglisverða gagnrýni á
Draumalandið í grein Magnúsar Þórs Snæbjörnssonar, „Er Draumalandið sjálfshjálparbók
handa hræddri þjóð?“, Skirnir 181 (vor 2007), s. 464-495.
99 Páll Baldvin Baldvinsson, „Maríubréf úr Svartaskóla", s. 38.
100 Kristján B. Jónasson, „A strandstað", s. 89. I viðtali við Morgunb/aðið („Heimur versnandi
fer“) nokkrum mánuðum eftir útkomu Bréfs til Mariu virðist Einar Már þeirrar skoðunar
að útbreiðsla nýfrjálshyggjunnar sé meginástæða þess að bókin hafi ekki náð að sveigja sam-
tímaumræðu: „Ég hcld að margir séu sammála því sem ég skrifa, en það segir enginn neitt því
áróður frjálshyggjunnar hefúr skilað tilætluðum árangri".