Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2010, Síða 229

þátt í því að blý mælist ekki í sýnum frá þessum stöðum, t.d. vegna aðsogs blýjóna á föst
tví- og þrígild járnsambönd sem gæti þó losnað upp og borist aftur í neysluvatnið með
járnögnunum komist hreyfing á þær (HDR Engineering, 2009).
Um íslenskt neysluvatnseftirlit
Reglugerð um neysluvatn nr. 536/2001 með áorðnum breytingum kveður á um að
Matvælastofnun (MAST) hafi yfirumsjón með eftirliti með neysluvatni hér á landi.
Framkvæmdin er aftur á móti í höndum heilbrigðiseftirlita sveitarfélaga. Ekki er gerð
sérstök krafa um eftirlit með blýi í neysluvatni umfram önnur efni sem eru rannsökuð.
Slíka kröfu er þó að finna í tilskipun Evrópuráðsins um gæði neysluvatns númer
98/83/EB (Stjórnartíðindi EB, 1998) sem ísland hefur innleitt að hluta.
Núgildandi reglugerð nr. 536/2001 um neysluvatn er veikari en tilskipun ráðsins
(98/83/EB) bæði varðandi sýnatökutíðni og sýnatökustaði fyrir eftirlit á blýmengun.
I B-hluta I. viðauka Evróputilskipunarinnar tilgreinir 3. athugasemd fyrir blý: „Gildið
[10 pg/L] er fyrir sýni neysluvatns úr krana sem er tekið með viðeigandi sýnatökuaðferð
og með þeim hætti að það sé dæmigert fyrir vikulegt meðalgildi þess vatns sem neyt-
endur innbyrða" (Stjórnartíðindi EB, 1998). Að mati höfunda gera þessi tilmæli ráð fyrir
reglulegum sýnatökum vegna blýmengunar. í íslensku reglugerðinni fellur eftirlit með
blýmengun hins vegar undir almenna heildarefnagreiningu á neysluvatni sem fram-
kvæma skal árlega. Tilmæli Evrópusambandsins að ofan tilgreina jafnframt að sýnatöku-
aðferð miði að því að meta gæði þess vatns sem berst neytendum. íslenska reglugerðin
mælist til að vatni sé safnað með skoluðum sýnum úr dreifikerfinu en ætla má að vatnið
taki breytingum þegar það streymir eða stendur kyrrt í völundarhúsi misgamalla lagna.
1 þessari rannsókn var sýni 04 frá Ljósheimum í Reykjavík (sjá töflu 1) tekið eftir að lögnin
hafði verið skoluð í að minnsta kosti 10 mínútur og ætti því að gefa mynd af efnasam-
setningu vatns í dreifikerfi þess hverfis áður en það kom inn fyrir stofnloka hússins.
Efnastyrkur járns var 92 pg/L og kopars 104 pg/ sem hvort tveggja eru margfalt hærri
gildi en mæligildi frá stofnlögn við Kringlumýrarbraut árið 2009, þar sem járn var undir
greiningarmörkum (0,4 pg/L) og sömuleiðis kopar (0,21 pg/L) (Orkuveita Reykjavíkur,
2010). Vatn sem kemur inn fyrir stofnlokann í Ljósheimum hefur líklega tekið talsverðum
breytingum eftir að hafa streymt um veitukerfi borgarinnar frá Kringlumýrarbraut að
Ljósheimum. Því til viðbótar koma breytingar sem verða í heimæð og leiðslum hússins.
Til að eftirlit með neysluvatni gefi raunsanna mynd af ástandi þess vatns sem afhent er
til neytenda þurfa heilbrigðisnefndir að útvíkka eftirlit sitt þannig að auk eftirlits með
stofnlögnum, þar sem vatnið er ferskt, komi einnig eftirlit með útlögnum í dreifikerfinu.
Það er t.d. gert með því að beita fyrstu bunu aðferð eða 6HS aðferð, eins og gert var í
þessari rannsókn (Hayes o.fl., 2009).
Mikill munur er á kröfum um eftirlit með blýmengun í neysluvatni í Bandaríkjunum
annars vegar og Islandi og Evrópu hins vegar, bæði hvað varðar nákvæmni leiðbeininga
við sýnatökur og kröfur um fjölda og tíðni sýna. Samkvæmt bandarísku „Lead and
Copper Rule" þyrfti til að mynda að taka 100 fyrstu bunu sýni tvisvar á ári í Reykjavík
úr neyslukrönum þar sem aðeins væri mældur styrkur blýs og kopars (US EPA, 2004) en
samkvæmt íslensku reglugerðinni þarf að taka fimm skoluð sýni fyrir heildarefna-
greiningu einu sinni á ári á sýnatökustöðum sem vatnsveitan bendir á.
Að lokum, í reglugerð nr. 536/2001 um neysluvatn, segir í 16. grein að heilbrigðiseftirlit
eigi að skila árlega skýrslu til MAST um niðurstöður úr sýnatökum úr neysluvatni.
MAST á síðan að birta árlega skýrslu um ástand neysluvatns og koma þeim upplýsingum
á framfæri við neytendur. Hvorki í ársskýrslum né heimasíðu MAST er að finna saman-
tekt á mælingum á gæðum neysluvatns á landinu. Einu upplýsingarnar sem stofnunin
birtir eru um fjölda starfandi vatnsveitna á landinu frá ári til árs. Ekkert heilbrigðis-
eftirlitanna á svæðunum sem rannsökuð voru í þessari rannsókn birtir upplýsingar um
gæði neysluvatns á heimasíðum sínum. Orkuveita Reykja\'íkur birtir aftur á móti í árlegri
Ritrýndar vísindagreinar
2 2 7