Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2010, Side 308

7. mynd. Kristinn Guðbrandsson, forstjóri Björgunar, frumkvöðull (
sanddælingu af hafsbotni við (sland, en er hér við leit að gullskip-
inu. Ljósmynd úr Morgunblaðinu sunnudaginn 12. maí 2002.
Faxaflóa. Stjórn sementsverksmiðjunnar ákvað að
láta gera tilraunadælingu á skeljasandinum áður en
hafist yrði handa við byggingu verksmiðjurtnar.
Hún samdi við danska fyrirtækið J.G. Mouritzen &
Co. um að fá á leigu nýsmíðað sanddæluskip, Sansu,
til tilraunadælinga í Faxaflóa vorið 1953 (6. mynd).
Skipið var 1100 bróttótonn að stærð og með 760 m3
lestarrými. Dælurörið var tvískipt, 48 m að lengd og
60 cm í þvermál og með því var hægt að dæla upp
af allt að 40 m sjávardýpi. Tilraunadælingin stóð
yfir í tæpa tvo mánuði og skipið fór alls 179 ferðir
og dældi upp 132.782 m3 af skeljasandi [10]. Sansu
fór síðan til Hornafjarðar og var þar við gerð nýrrar
innsiglingar og dýpkun hafnarinnar næstu tvo
mánuði. Kristinn Guðbrandsson (7. mynd), einn af
stofnendum Björgunar árið 1952, keypti skipið Leó
af Slippnum í Reykjavík árið 1954, lét setja í það
sanddælu og hóf að bjóða í dýpkun hafna [2]-
Fyrirtækið Björgun átti fljótlega eftir að verða ráð-
andi í uppdælingu efnis utan hafna. Reglubundin
efnistaka hófst með uppdælingu skeljasands fyrir
Sementsverksmiðju ríkisins á Akranesi við upphaf
reksturs hennar árið 1958. Fyrstu ár verksmiðjunnar
sá Sansu um uppdælinguna, en árið 1962 var samið
við Björgun um verkið og hefur fyrirtækið séð um
það síðan [7]. í fyrstu var notað dæluskipið Sandey
I, með 550 m3 lestarrými (8. mynd), en árið 1988
fékk Björgun stærra skip, Sóley, með 1.200-1.400 m3
lestarrými, sem enn er í notkun (17. mynd).
Um 1970 var orðið erfitt að ná skeljasandi með
nægjanlega háu kalkinnihaldi á upphaflega
svæðinu við Melakrika og svæðinu austan við
Syðra-Hraun. Þar að auki kom mikið af grjóti með
sandinum [7]. Því var farið að leita að betri skelja-
sandi á svæðinu í kringum Syðra-Hraun. Að beiðni
Sementsverksmiðju ríkisins rannsakaði Orku-
stofnun skeljasandinn austan Syðra-Hrauns sum-
arið 1973 [8]. Hafrannsóknastofnunin vann að rann-
sóknum á svæðinu sumarið 1975 og fannst kalk-
ríkari skeljasandur (85—90% CaC03) á stóru svæði sunnan Syðra-Hrauns, sem nefnt
hefur verið Fláskarðskriki [13]. Hafrannsóknastofnunin gerði síðan endurvarpsmælingar
við Syðra-Hraun sumarið 1985 til að ákvarða þykkt skeljasandsins [17], en ekki reyndist
unnt að mæla með nægri nákvæmni svo þunn lög. Stofnunin lagði þá til að borað yrði í
setið til að ákvarða þykktina, en það var talið of kostnaðarsamt.
8. mynd. Sandey I, sanddæluskip Björgunar, með 550 m3 lestar-
rými, dælir upp skeljasandi við Syðra-Hraun í Faxaflóa 1975.
Ljósmynd [ eigu Sementsverksmiðjunnar.
Engin lagaumgjörð var um efnistöku af hafsbotni fyrstu þrjá áratugina og það var ekki
fyrr en í maí 1990 sem lög um eignarrétt íslenska ríkisins að auðlindum hafsbotnsins,
nr. 73/1990, tóku gildi. Iðnaðarráðherra veitti Björgun fyrsta leyfið samkvæmt lögunum
þann 28. ágúst 1990 og var m.a. leyfð skeljasandstaka í Faxaflóa fyrir Sementsverksmiðju
ríkisins og almennan markað. Mat á umhverfisáhrifum efnistöku af hafsbotni við Syðra-
Hraun fór fram á árunum 2007-2009. í kjölfar álits Skipulagsstofnunar í apríl 2009 um
mat á umhverfisáhrifum efnistökunnar á svæðinu, sótti Björgun um leyfi til efnistöku á
þremur svæðum við Syðra-Hraun og var Fláskarðskriki eitt þeirra. í leyfi sem Orkustofnun
veitti Björgun í júní 2009 til tíu ára, var m.a. leyft að taka allt að 1.500.000 m3 í Fláskarðskrika.
3 0 6
Arbók VFl/TFl 2010