Sagnir - 01.05.1982, Side 77

una úr munnum barnanna og kenna þeim að
virða og elska þjóðríkið. Herinn tók svo við
og kenndi mönnum að berjast og falla fyrir
það. Jafnframt þurfti að kenna mönnum að
lesa og skrifa, svo þeir gætu unnið sérhæfð
störf í iðnaði og svo þeir gætu lesið blöðin og
hagnýtt sér þau mannréttindi sem fylgja at-
kvæðisrétti.
Friedrich Engels. Hann og fleiri 19. aldar menn höfðu
trú á því að sú tíð kœmi að í Evrópu myndaðist
sameiginleg menning og þjóðir sem slíkar þurrkuðust
út.
Ekki fer það á milli mála að land, tunga,
saga. þjóðtrú, lífsbarátta hafa áhrif á það til
hverrar þjóðar menn telja sig. En ef landa-
mæri þjóðríkja eiga að fylgja landamærum
þjóðtungna fer að kárna gamanið, því að
óvíða hefur tekizt að láta þau mörk falla
saman á landakortinu. Og hvað er þjóð-
tunga? Hvernig þarf tunga að vera, til þess
að hægt sé að byggja á því kröfu um stofnun
Þjóðríkis á því svæði sem hún er töluð? Það
er enginn vafi á því að tunga sú, sem maður
að nafni Ljudovit Stur bjó til um 1850 upp
ur mállýzkum sem talaðar voru í hérði því,
sem þá var kallað Efra-Ungverjaland, var
forsenda fyrir því að þetta fólk fór að kalla
s'g sérstaka þjóð, Slóvaka. Þegar Znaniecki
spurði um 1900 bændur við Príbet-fenin
hverrar þjóðar þeir væru, vissu þeir ekkert
um það. Sögðust hafa búið hér mann fram
af manni og væru skirðir til rétttrúnaðar.
Þegar Znaniecki sagði þeim að þeir væru
Hvít-Rússar, höfðu þeir aldrei heyrt það. En
iðnvæðing skapar markað, verzlun, þörf
fyrir samskipti, nauðsyn fyrir svigrúm til
vaxtar. Það þarf að sameina kraftana, bæði
til borga og sveita, til að uppbyggingin geti
gengið fyrir sig snurðulítið í hverju samfélagi
fyrir sig. Friedrich Engels og fleiri 19. aldar
menn ímynduðu sér að það yrðu nokkrar
stórar siðmenntaðar þjóðir í Evrópu, en
Baskar, Bretónar, Tékkar, Slóvenar, Rúten-
ar o.s.frv. myndu hverfa. Ekki aðeins
myndu þessir þjóðaafgangar eða -brot
(Völkerabfálle) þurrkast út, heldur og þjóð-
ir sem slíkar. Myndast myndi sameiginleg
menning Evrópu. Ekki yrði spurt lengur
hverrar þjóðar menn væru. Þetta héldist í
hendur við aukin mannréttindi, minnkun
stéttamunar eða afnám stétta með öllu.
Raunin hefur orðið önnur. Kúgaðar þjóðir
hafa risið upp og heimtað rétt sinn. Enn eru
þjóðir í Evrópu að berjast fyrir sjálfstæðri
tilveru sinni. Flestar eru þær innan landa-
mæra Sovétrikjanna, sem eru að þessu leyti
arftaki Austurrísk-Ungverska keisaradæmis-
ins. í þriðja heiminum berjast þjóðir fyrir
því að vera óháðar hinum gömlu iðnaðar-
stórveldum, fyrir þjóðfrelsi og sjálfstæði.
Það fer því ekki á milli mála, að þjóðfrelsi
helzt í hendur við baráttu fyrir jafnrétti (ein-
staklinga, þjóða) og fyrir betri afkomu og
hagvexti. En samt sem áður hefur það reynzt
erfitt að skilgreina þjóð með ytri einkennum
eingöngu. Vesturfarir íslendinga voru ekki
hvað sízt flótti frá fátækt, frá vonleysi og
skorti á svigrúmi til athafna (sem stafaði af
skilningslítilli stjórn annarrar þjóðar yfir
landinu) — til þess að verða ríkir í Ameríku.
Og þótt menn yrðu þá í leiðinni að kasta i
enskinn börnum sínum og gefa þjóðerni sitt
upp á bátinn, létu menn það sig litlu skipta.
Þjóðfrelsi var skilyrði fyrir því að breyting
yrði á. Það náðist fyrir forystu manna sem
höfðu von, trú og traust á framtíð mannlífs í
landinu, manna sem gáfust ekki upp, manna
sem vildu heldur þrauka heima sem íslend-
ingar en að verða erlendir launaþrælar, út-
strikaðir, afmáðir, lifandi dauðir, laufblöð,
sem er kastað fyrir vindinn (sbr. HKL,