Sagnir

Útgáva

Sagnir - 01.05.1982, Síða 79

Sagnir - 01.05.1982, Síða 79
Andrés Eiríksson: r Islendingar eða norrænir menn? Um upphaf íslenskrar þjóðarvitundar í þessari grein verður fjallað um upphaf is- lenskrar þjóðar, þ.e.a.s. um spurninguna: hvenær hættu íbúar þessa lands að líta á sig sem Norðmenn og tóku að líta á sig sem sér- staka þjóð? í framhaldi af því mun ég víkja að hinni pólitísku hlið málsins, þ.e. að þeim áhrifum sem vitund um ákveðið þjóðerni hafði á sviði stjórnmála. Sagnfræðingurinn Thomas F. Tout hefur fjallað um þjóðernishyggju á miðöldum. Hann segir miðaldamenn fullvel hafa þekkt orðið ,,þjóð“ (natio, nation) en notað það á nokkurn annan hátt en nú tíðkast. Hugtakið hafi skort alla pólitíska merkingu. Það hafi einstaka sinnum verið notað um hóp fólks sem jafnframt myndaði pólitískt samfélag, en oftast fór þetta tvennt ekki saman. Al- gengast hafi verið að nota hugtakið um ákveðið landsvæði eða það fólk sem byggði landsvæðið.1) Upphaf íslenskrar þjóðar í Jóns sögu helga segir Gunnlaugur Leifs- son að Jón biskup hafi fagurlega lýst með og prýtt ,,eigi aðeins sína fósturjörð, heldur og nærverandi lönd þessa konungsríkis“. Enn- fremur er Jón látinn segja við Magnús ber- fætt: ,,En hugsið um það, góður herra, að svo erum vér íslendingar yðrir menn sem Þeir, er hér eru innanlands.“ í þætti af Gísl Mugasyni sem saminn mun vera upp úr Jóns sögu stendur „Þínir þegnar“ í stað „Yðrir menn“2). Þetta hafa menn tekið sem dæmi til stuðn- lrJgs því sjónarmiði að íslendingar hafi á Þjóðveidisöld litið á sig sem Norðmenn og talið ísland hluta Noregsveldis. Ég tel vafa- samt að draga stórar ályktanir af þessum orðum. Sigurður Líndal hefur bent á að lík- lega sér hér „einungis verið að lýsa hversu útbreidd helgi dýrlingsins hafi verið, óháð öllum hugmyndum um valdskiptingu.1*3) Samkvæmt tilgátum Sigurðar Nordal4) mun sú gerð sögunnar, þar sem þessi orð standa, enda ekki rituð fyrr en eftir að landið var orðið hluti konungsríkisins, eða á seinni hluta 13. aldar og Gísls þáttur á þeirri 14. Jafnframt segir Sigurður Nordal að þessi ummæli endurspegli hinn alþjóðlega klaust- uranda sem „gerði óljósan greinarmun á því að íslenska kirkjan var undir erkistól Noregs og landið væri undir konungi.“5) Hvað sem því liður hefur það verið álit margra sagnfræðinga, einkum norskra, að íslendingar hafi til forna litið á sig sem Norðmenn, en ekki gert greinarmun á sér og Norðmönnum í þjóðernislegu tilliti. í íslendinga sögu sinni fjallar Jón Jóhann- esson um eftirmála Landnámu, en þar segir: „En vér þykjumst heldur svara kunna út- lendum mönnum þá er þeir bregða oss þvi, að vér séum komnir af þrælum og illmenn- um...“6) Lfm þessi orð segir Jón: „Ekki er heldur víst, við hvaða útlenda menn er átt, en varla er átt við Norðmenn, því að íslendingar köll- uðu þá ógjarna útlendinga og naumast held- ur Svía eða Dani.“7) Þessa staðhæfingu reyndi Hermann Páls- son að hrekja skömmu eftir að bók Jóns kom út, og vitnar til hinna fornu laga Grá- gásar máli sínu til stuðnings.8) Sömu afstöðu hafði Bogl Th. Melsted tekið fjörutíu og tveimur árum áður og komið með mörg dæmi úr íslenskum og norskum fornritum þar sem íslendingar og Norðmenn líta hvorir á aðra sem útlendinga.9) 77
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar: 1. tölublað (01.05.1982)
https://timarit.is/issue/367013

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.

1. tölublað (01.05.1982)

Gongd: