Sagnir - 01.05.1982, Side 96

þá fjöldi af þessum landflóttamönnum til íslands.
En þessir atþurðir urðu þess valdandi að til íslands
fór mikið af kjarkmesta fólkinu, sem til var í land-
inu. En um leið var það sá hlutinn, sem óbilgjarn-
astur var og verst að stjórna. Og sjálfræðið kom ís-
lendingum síðast á kaldaij klaka.
í þessum orðum er gefin nokkurs konar upp-
skrift að íslensku þjóðinni. Hún er orðin til
við baráttu sem höfundur lýsir með samúð,
og hann velur ættfeðrum (og kannski ætt-
mæðrum) íslendinga einkunn eins og kjark-
miklir (sem er af einhverjum ástæðum orðin
kjarnmiklir í síðustu útgáfu bókarinnar).
Þessi þjóðernishyggja gegnsýrir alla bókina.
Þjóðveldisöldinni er lýst með aðdáun. Síðan
kemur löng saga sem segir aftur og aftur frá
átökum milli góðra íslendinga og vondra út-
lendinga. Þar eigast við íslenskir höfðingjar
og Jón biskup Gerreksson með sveinum sín-
um, Jón Arason og sendimenn Danakon-
ungs, Oddur biskup Einarsson og Herluf
Daa, Vestmannaeyingar og Tyrkir, Árni
Oddsson og Henrik Bjelke, Skúli Magnússon
og einokunarkaupmenn, Jón Eiríksson og
honum óvitrari menn í dönskum
stjórnarskrifstofum, Jón Sigurðsson og
danskir stjórnmálamenn. í þessum átökum
bíða íslendingar oftast lægri hlut. Loks
undir lokin tekur að rofa til á ný:1
Stjórnarskráin 1874, var ávöxturinn af æfilangri
baráttu og sjálfsfórn Jóns Sigurðssonar og með
henni hófst nýtt tímabil í sögu fslendinga. Þá var
landið í kaldakoli eftir margra alda kúgun og mis-
vitra stjórn Dana. En siðan fslendingar fengu hönd í
bagga með stjórn landsins hefir þjóðin tekið meiri
framförum á einum mannsaldri en á öllum þeim öld-
um samanlögðum, sem erlendir menn höfðu stýrt
þjóðmálaefnum íslendinga.
Mynd úr Islandssögu Jónasar Jónssonar frá Hriflu.
1 Þessi lokakafli er í frumútgáfunni en ekki í síð-
ustu útgáfu bókarinnar (1966—67). Ég veit ekki
hvenær hann var felldur niður.
„Bjelke höfuðsmaður spyr Brynjólf biskup hvort hann
sjái hermennina. “ Mynd úr íslandssögu Hriflu-Jónasar.
Síðan fer höfundur í fáum orðum yfir helstu
framfaraspor íslendinga næstliðna áratugi
og lýkur bókinni með þessum orðum:
„Bendir margt til að íslenska þjóðin eigi enn-
þá óskaddaðan lífsþrótt sinn, þrátt fyrir allar
þær hörmungar, sem yfir hana hafa gengið,
síðan vélræði Hákonar gamla og þrákelkni
Guðmundar góða feldu máttarstoðir þjóð-
veldisins forna.“
Þannig uppfyllir bókin allar kröfur til
góðrar spenningssögu. Fyrst er allt með
felldu á yfirborðinu, síðan kemur langur timi
átaka, en að lokum fer allt vel. Og um þjóð-
ina er talað eins og manneskju, hún fær hlut-
verk söguhetju.
Alkunna er að þessi sterku þjóðernisvið-
horf hafa lengi sætt mikilli gagnrýni, og sú
gagnrýni var borin þannig fram að hún hitti
vekjandi sögukennslu beint í hjartastað.
Krafist var umfram allt vísindalegrar, sannr-
ar og traustrar sögu í stað skáldskapar og
ýkjusagna. Þetta leiddi til þess sem Wolf-
gang Klafki kallar objektívíska sögu og við
getum kallað hlutgerða á íslensku. í þessari
sögu eiga staðreyndirnar allan rétt, hlutverk
sögukennara er að planta í nemendur eins
miklu af réttum sögulegum fróðleik og þeir
mögulega geta. Forðast er að ræða hvaða
efnisatriði skuli valin til kennslu og hvers
vegna, enda væri hlutlægnin þá í hættu. I
stað þess er venjulega látið eins og það sé
sjálfgefið hvaða atriði teljist til ,,sögunnar“.
Þannig er hugsað um ,,söguna“ sem eins
konar hlut eða massa sem leitast er við að
koma inn í höfuð hvers barns. En af hverju
ræðst það þá hvaða efnisatriði fá inni í „sög-