Sagnir - 01.05.1982, Side 100

þeirra atburða sem áttu sér stað næstu sjö ár
breytti þjóðernishyggja flokkanna um svip.
Nú var það staða íslands sem þjóðar sem
varð aðalinntak þjóðernishyggjunnar.6)
Hatrammar deilur um Keflavíkursamning-
inn, NATO aðildina og herverndarsamn-
inginn settu djúpt mark á þjóðernishyggju
flokkanna. Segja má að þjóðernishyggja
flokkanna krystallist í afstöðu þeirra til
áðurtalinna atriða. Sósíalistaflokkurinn
barðist af hörku gegn öllum þessum
samningum og sú barátta markaði mjög alla
starfsemi flokksins.
Tilgangur ÆTT.
ÆTT. kom út 1954 en bókin er að stofni
til fyrirlestrar sem Einar flutti í flokksskóla
Sameiningarflokks alþýðu — Sósíalista-
flokksins veturinn 1951—1952.7) Skrif/fyrir-
lestrar Einars hafa mjög ákveðinn tilgang.
Yfirlýstur tilgangur
var sá að vekja áhuga alþýðu og einkum alþýðu-
æskunnar á þjóðveldinu og gera verkalýðshreyf-
ingunni ljósar, hvern arf hún ætti þar.8)
í ritdómi sem birtist 1954 í Tímariti Máls
og Menningar eftir Björn Þorsteinsson segir
að Einar hafi með fyrirlestrum sínum viljað
benda landsmönnum á að leggja aukna rækt
við menningararf þjóðarinnar. Því það var
sannfæring hans að alþýða manna ætti að
gera baráttuarf þjóðarsögunnar að sínum.9)
Einar dregur upp glæsta mynd af þjóð-
veldinu og notar þá mynd í baráttu sinni.
Þjóðveldistúlkun Einars, einkum 10. og 11.
öld, er auðsjáanlega ekki fjarri þeim hug-
myndum sem hann gerir sér um hið frum-
kommúníska samfélag. Hann vill sýna fram
á ágæti frumkommúnismans og skírskotar
því til þess félagslega ástands sem hann sá
ríkja á þjóðveldistímanum. Þjóðveldið á að
vera fyrirmynd á leið til kommúnísks ríkis.
Samtíðin á að læra af þjóðveldinu og láta
sér að kenningu verða hvernig fór.
Fordæmi þessara manna er íslendingum nútímans
hið eftirbreytnisverðasta. Það sýnir oss, hve mikill
þjóðmálaþroski þessara manna er, sem gera hina
sögulegu tilraun til að leiða þróun þjóðfélagsins,
sem rís upp úr ættsveitaskipulaginu, áfram til sið-
menningar og friðsamlegrar sambúðar heillar
þjóðar eftir nýjum, ótroðnum leiðum, án þess að
fara braut ríkisvaldskúgunar harðsvíraðrar yfir-
stéttar með konung í broddi fylkingar. Vit og reisn
þessara þjóðmálaleiðtoga íslendinga á þessu skeiði
mætti lýsa oss á erfiðustu tímum þjóðar vorrar.10)
Erfiðleikar þjóðveldisins og líðandi stund-
98
Einar Olgeirsson á yngri árum, líklega aö flytja eina af
sínum eldheitu barátturæöum.
ar, þ.e. tímabilsins kringum 1950, eru af
sama toga spunnir. Meðan landsmenn voru
lausir við utanaðakomandi áhrif á þjóð-
veldistímanum lék allt í lyndi. Þegar norska
ríkisvaldið kom til sögunnar fór að síga á
ógæfuhliðina, barátta bióðveldisins stóð
gegn norsku ríkisvaldi, síðan gegn því
danska og nú síðast gegn bandarisku. Barátt-
an beinist því enn að utanaðkomandi ríkis-
valdi. Því má draga lærdóm af átökum þjóð-
veldisins.
Fyrir oss, sem lifum úrslitaárin í sögu þjóðarinnar
nú, — þau ár, sem skera úr um það hvort hún heldur
áfram að vera til sem sérstök þjóð, — er mikilvægt
að reyna að skilja til fulls, hvaða öfl það eru og
hvaða aðstæður, sem valda því, að það tókst að
vinna þessi þjóðfélagslegu afrek.11)
Skírskotanir Einars lúta flestar að því að
sýna fram á, hvert glappaskot inngangan í
NATO og herverndarsamningurinn voru.
Bandaríkin voru í hans augum ríkisvald sem
í krafti gulls og hermáttar voru að seilast til
heimsyfirráða. Gullið er sífellt á lofti og villir
mörgum veikgeðja sálum sýn. Hann skír-
skotar því til Auðar Vésteinsdóttir í Gísla
sögu Súrssonar.
Maðurinn, sem trúir á gullið og heldur, að allt verði
keypt fyrir það: Eyjólfur grái, — og konan, Auður
Vésteinsdóttir, persónugerving tryggðarinnar, er
hún slær fjársjóðnum á nasir honum. Það er sið-
ferði og skapfesta ættsveitarinnar, sem sigrar gullið,
hinn mikla bölvald mannkynsins.12)
í seinasta kafla bókarinnar, „Arfur alþýð-
unnar“ útlistar Einar hættuna sem stafi af
bandarísku auð- og hervaldi. Það sé að