Sagnir - 01.05.1982, Page 101

„brjóta niður andlegan viðnámsþrótt alþýð-
unnar, slæva siðferði hennar og þjóðernis-
kennd.“13 En séu íslendingar trúir fortíð
sinni munu þeir sigra „tröllauknasta auð-
valdsriki jarðarinnar, Bandaríki
N-Ameríku.“14) Með þúsund ára sögu að
baki standa íslendingar á krossgötum. Upp-
ha'f endaloka stéttaþjóðfélagsins er hafið. Á
örlagatímum sem þessum verðum við að líta
til forfeðra okkar, þeirra sem skópu þjóð-
veldið.15) Að sigri loknum yfir bandarísku
auðvaldi mun íslensk alþýða „snúa sér að
hinu glæsilega verkefni, hinu mikla sögulega
hlutverki sínu að koma á sósíalisma á ís-
landi.“16 Það er hlutverk þjóðarinnar að
inna af hendi skyldur við framtíðina og um
leið skuld við forfeðurna sem gáfu fordæmi,
þjóðveldið.17)
Tilgangur Einars með Ætt. er að sýna að
samtíðin geti lært af þjóðveldinu og haft
baráttu þess fyrir sjálfstæði að leiðarljósi.
Og hvað er vænlegra til árangurs í stjórn-
málum en tengja saman baráttu líðandi
stundar við glæst tímabil í sögu þjóðar og
gera þann málstað að sínum?
Þjóðernishyggja Einars Olgeirssonar
Til að átta sig til fulls á þjóðernishyggju
Einars er nauðsynlegt að hafa í huga þann
pólitíska óróa sem umlék þetta tímabil.
Þjóðernisviðhorf Einars eru mjög skýr og af-
dráttarlaus og hægt að taka undir orð Björns
Þorsteinssonar að hann sé einna íslenskastur
íslendinga.18)
Ekki þarf að fara mörgum orðum um val
Einars á viðfangsefninu, titillinn segir það
sem segja þarf, Ættasamfélag og Ríkisvald í
Þjóðveldi íslendinga.
Einar er óragur við að heimfæra 19. og 20.
aldar hugtök yfir á þjóðveldið. í undirkafl-
anum „Þjóðveldið — Stjórnskipun þjóð-
veldisins“ segir „hversu þetta embætti [lög-
manns] er ættasveitasamfélaginu og óað-
skiljanlegt lýræðiskerfi... .“19) Síðar segir
hann:
Ef kristni hefði verið komið á hér með sama ofs-
tækinu og í Noregi, er mikil hætta á, að margt af
þeim menningarverðmætum úr heiðni ættarsamfé-
lagsins sem þjóð vorri tókst að bjarga hefði farið
forgörðum.20)
Hann túlkar í „órum lögum“ sem „þjóð-
félagi voru“21) Hugtök eins og: lýðstjórnar-
svipur, lýðréttur, lýðstjórnareðli, sjálfstæði
og föðurland notar hann óspart.22) Hann sér
lýðræðið m.a. endurspeglast í þjóðsögum.
írskar þjóðsögur fjalla oftast um konunga á
meðan íslenskar þjóðsögur fjalli um alþýðu-
fólk, í þvi kemur fram lýðræðiserfðin.23)
í kaflanum „Rikisvaldið gegn alþýðunni
— þjóðinni“ rekur Einar i stuttu máli gang
þjóðarsögunnar frá endalokum þjóðveldis-
ins til samtímans. Hann sýnir fram á að alla
vesöld aldanna frá 1262 megi rekja til of
sterks ríkisvalds.
En ríkisvaldið læsir sig allar þessar aldir fastar og
fastar um alþýðuna, þjóðina, bannar henni allar
bjargir, sviptir hana allri vörn, beygir hana undir
þrotlaust arðrán.24)
Frelsisástin blundaði þó undir niðri og það
var hún sem hélt lífinu i fólkinu. Þessi
frelsisást sést meðal annars í því skilyrði sem
landsmenn settu fyrir hyllingu Magnúsar Ei-
ríkssonar 1320 og þegar landsmenn taka af
lífi þá hirðstjóra sem þeim finnast of yfir-
gangsamir.25)
En eftir aftöku Jóns Arasonar, rán jarðeigna kirkj-
unnar, afvopnum þjóðarinnar 1576, eftir að komið
hafði verið á einokun kaupmanna 1602 og einveldi
konungs 1662, er hins vegar síðustu torfærunum
fyrir ríkisvald konungs og erlendrar aðals- og auð-
stéttar rutt úr vegi.28)
Vopn þjóðarinnar gegn erlendri íhlutun
var andlegt viðnám. Það var vopn þjóðar-
innar í baráttu hennar gegn erlendu ríkis-
valdi. íslendingasögurnar (arfur þjóðveldis-
ins) voru sá arfur sem skapaði kúguðum
kynslóðum þá þrjósku „að gefast ekki upp,
að standa á réttinum, þó að hann verði að
lúta valdinu.“27)
Einar gerir hér tilraun til að skrifa sögu
fólksins. Honum tekst það að hluta en
gleymir sér engu að síður alloft í persónusög-
unni. Hann getur með engu móti tekið hetjur
af stalli en grípur þá til þess ráðs að upphefja
alþýðuna. „Sú staðreynd, að íslenska þjóð-
félagið átti þó nægilegan kraft, nógu mikil-
hæfa forustumenn og nógu þroskaða al-
þýðu... .“28) Aðdáun Einars á forystu-
mönnum þjóðveldisins kemur berlega í ljós í
eftirfarandi orðum:
Áður en vér skiljum við þetta efni er nauðsynlegt að
gefa nokkru nánari gaum að leiðtogum þjóðveldis-
ins sérstaklega, þeim mönnum, er öðrum einstak-
lingum fremur settu svip sinn á þjóðveldið og
mótuðu anda þess.29)
Þessir kappar eru menn eins og Þorgeir
Ljósvetningagoði, Hallur af Síðu, Þórður
gellir og Einar Þveræingur.30) Af öðrum
99