Sagnir - 01.05.1982, Blaðsíða 115

sjónarmiða sé lítt sættanleg andstæða. Á
meðan reynt er að troða mannanafnaþulum,
fjarðaromsum, málfræðireglum, ártala-
skrám o.s.frv. í börnin eins og þau væru
sparigrísar getum við ekki vænst þess að ala
upp fólk sem er vant því að taka á móti upp-
lýsingum öðru vísi en sem guðspjalli. Enda
vilja þeir sem ,,staðreyndasjónarmiðið“ að-
hyllast e.t.v. ekki að fólk fari að véfengja út-
reikninga hagfræðinga á „burðarþoli at-
vinnuveganna“ og því um líkt.
Og vegna þess að þjóðfélagsaðstæður eru
breytingum undirorpnar er ekki gott að nota
aðferð hinna haldgóðu upplýsinga — heldur
verður einmitt að leggja áherslu á að gera
nemandann sjálfbjarga við að afla sér þeirra
upplýsinga um samfélagið sem hann vill og
að meta þær sem er ekki síður mikilvægt.
Þetta er reyndar efni í heila grein en les-
andinn getur þó velt því fyrir sér hvor að-
ferðin muni meira viðhöfð.
Heimildaritgerðafarganið
Við skulum þá snúa okkur að því hvernig
saga er notuð í skólum. Við þekkjum vel
staðreyndaítroðsluaðferðina og mælum
henni lítt bót. Ég ræði hana því ekki frekar.
En fleira kemur til.
í Sögnum í hitteðfyrra er fróðleg grein,
,,Saga í dönskum skólum“. Hún lýsir því að
mikil óánægja hafi verið með „ártöl og
kóngarunur“ sem einkennt höfðu náms-
greinina bæði í grunn- og menntaskólum. í
byrjun 8. áratugsins varð lausnarorðið heim-
ildalestur. Kenna átti nemendum aðferða-
fræði sagnfrœðinnar. Tilgangurinn var sá að
láta þeim í té verkfæri sem þeir gætu að
skólagöngu lokinni nýtt til að afla sér upp-
lýsinga um samfélagið. Með aðstoð heimild-
anna áttu nemendurnir að geta myndað sér
sjálfstæða skoðun og kynnst því af eigin
raun hversu mismunandi túlkun manna á
sama viðburði getur verið. Þannig átti sagn-
fræðin að hjálpa til við að gera nemendurna
að virkum þátttakendum í lýðræðisþjóðfé-
lagi.
Reynsla Dana varð sú að nemendurnir
öðluðust þrönga þekkingu með lítið yfir-
færslugildi. Hættan sem vofir yfir heimilda-
ritgerðaaðferðinni er sú að nemandinn öðlist
engan skilning á sögulegri framvindu en viti
allt um t.d. Móðurharðindin.
Heimildaritgerðaaðferðin virðist mér eiga
töluverðu fylgi að fagna meðal íslenskra
sagnfræðinga. Þá skoðun hef ég jafnvel
heyrt að það þyrfti að undirbúa nemendur
undir það sem fyrst og geta orðið sagnfræð-
ingar síðar meir. Aðrar háskólágreinar hafi
forskot. í þessu sjónarmiði felst að það sé
hlutverk skóla að búa til nemendur fyrir aðra
skóla.
Þess er skylt að geta að heimildaritgerðirn-
ar ryðja sér víðar til rúms en í sögunni. Mér
virðist (án þess að vita það með vissu) að þær
tröllríði æ fleiri námsgreinum í sífellt fleiri
skólum.
Er gagn að sögu?
í skólakerfinu er dýrkun á svokölluðum
raungreinum með stærðfræði í broddi fylk-
ingar. Einu gildir þótt stærðfræði sé hrein
hugvísindi og eðlisfræði ekkert raunverulegri
en landafræði og félagsfræði.
Við sem við hvers konar samfélagsfræði
fáumst þurfum að kljást við þetta sjónar-
mið. Það er t.d. krafist meiri réttlætingar
fyrir sögu en algebru.
En hefur þekking á fortíðinni yfir höfuð
einhverja skírskotun til nútímans? Það er
eðlilegt að sagnfræðingar skipti sér af hvern-
ig saga er kennd í skólum og hversu margar
stundir. Sumir hugsa um þetta út frá at-
vinnusjónarmiði og vilja að sagnfræðingar
hafi einkarétt á því að kenna sögulegt efni.
Aðrir hafa að leiðarljósi trú á að sögulegar
skýringar og söguleg þekking hjálpi til við
skilning á nútímafyrirbærum enda eiga sagn-
fræðingar að vera sérhæfðir í því að vita
hvenær hægt er að nota slíkar skýringar.
Formlega séð er saga hluti af faginu sam-
félagsfræði í grunnskólunum þótt enn sé hún
viðast hvar kennd sem sérstakt fag í efstu
bekkjunum. Ýmsir tortryggja þetta fyrir-
komulag og telja að hlutur sögunnar sé fyrir
borð borinn. Ég tel að þótt heildarstunda-
fjöldi nemenda í því sem áður hét saga (ís-
lands- eða mannkyns-) fækki nokkuð sé ekki
þar með sagt að sögulegt efni skipi ómerki-
legra rúm. Og vil ég undirstrika að atvinnu-
sjónarmið sagnfræðinga má ekki ráða ferð-
inni.
Ég tel eitt af mikilvægustu markmiðum
náms í hvers konar samfélagsfræðum vera
að auðvelda nemendum að hafa áhrif í sam-