Sagnir - 01.05.1991, Page 33

Afbrot og sérstæð sakamál
ingar áttu ekki einungis að hegna
þeim er gerst hafði brotlegur við
lögin heldur og að gegna fælnihlut-
verki. Með þetta í huga skýrist af
hverju blöðin birtu mun meira
framan af orðrétta dóma Landsyfir-
réttar, en hreinar fréttir af glæpa-
málum. í dómunum var greint frá
hvort tveggja glæp og refsingu.
Tilgangurinn með birtingu hlaut
því að vera að efla réttarvitund
almennings og bæta breytni
manna. Blaðið sem fjölmiðill hafði
því áróðursgildi fyrir dómsvaldið í
landinu. Sem dæmi um þetta birtist
þann 31. desember 1852, fyrsti
Landsyfirréttardómurinn í Þjóð-
ólfi. Þá var tekið fyrir mál ákæru-
valdsins gegn skósmiðnum Johan
Jörgen Billenberg í Reykjavík og
dóttur hans Hansine Billenberg.
Málavextir voru í stuttu máli þeir,
að kona skósmiðsins fékk aðsvif og
þótti aðhlynningu hennar ábóta-
vant. En það er ekki dómurinn
sjálfur, sem er athygli verður, þótt
hann sé birtur í heild sinni, heldur
er það formálinn að honum. Þar
sagði:
(Þó það sé næsta sjaldgæft, ef
þess eru nokkur dæmi hér á
landi, síðan tilsk. 4. ág. kom út,
að höfðuð hafi verið mál um
það sem hér er umtalsefnið, og
þó vér vonum, að mjög sjaldan
reki að því, að Réttvísin þurfi að
hegna fyrir öktunar- og ræktar-
leysi um líf og heilsu náúngans,
þá ætlum vér ekki of aukið að
auglýsa þennan greinilega
Landsyfirréttardóm, bæði til
fróðleiks og viðvörunar [leturbr.
höfunda]).'
Þarna er skýrt tekið fram að birting
dómsins sé til viðvörunar. Önnur
dæmi um áróðursgildi voru aug-
lýsingar þar sem hlutir fundnir á
víðavangi voru auglýstir í þeirri
von að réttir eigendur gæfu sig
fram. Hlutirnir sem voru auglýstir,
voru mismerkilegir en verðmætið
var aukaatriði í samanburði við
ærumeiðingar sem fylgdu því að
vera þjófkenndur. Auk þessa mátti,
samkvæmt lögum frá 1869, hegna
mönnum með allt að tveggja ára
betrunarhúsvinnu, ef þeir auglýstu
ekki hluti sem þeir finndu.2 Hér
fylgja dæmi um þessa tegund aug-
lýsinga:
Fundist hefur á jónsmessudag
sl. á götunum fyrir ofan Árbæ
peningabudda með rúmlega 1
kr. í peningum. Réttur eigandi
fær hana á skifstofu ísafoldar
gegn borgun fyrir þessa auglýs-
ingu.3 [Þess má geta að línan
kostaði 10 aura og þessi auglýs-
ing tók milli fjórar og fimm í
blaðinu].4
í fjárrekstur, sem ég ásamt
fleirum var með í haust vestan
af Mýrum hingað til Reykjavík-
ur, slæddist einhversstaðar á
leiðinni svört kind veturgömul
með mark; gagnbitað hægra,
sneiðrifað framan vinstra og
hangandi fjöður aftan, og getur
réttur eigandi vitjað afurða og
andvirðis hennar til mín.5
Síðast í júní hefir einhver í ógáti
haft hattaskipti heima hjá mér,
og skilið eftir stinnann flóka-
hatt, nokkuð stærri og betri en
sá var, sem hann hefir fengið í
staðinn. — Sömuleiðis hefir ein-
hver nýlega skilið eftir hjá mér
regnhlíf, merkta E.G. Eigendur
þessara hluta eru beðnir um að
gefa sig fram sem fyrst.
Reykjavík 23. júlí 1877
[séra] Hallgrímur Sveinsson6
Fundist hefur kvennfatnaður á
veginum milli Reykjavíkur og
Hafnarfjarðar, sem vitja má að
Bústöðum.7
Hverju var stolið?
Eins og sjá má voru Þjófnaðarmál
hlutfallslega langtíðust í ísafold á
fyrra tímabilinu eða 33.3% og næst
tíðust í Þjóðólfi eða rúmlega 13% á
fyrra tímabilinu. Þess vegna er rétt
að staldra aðeins við og líta á
hvernig þau skiptust. Þrír dómar
féllu út af meintum sauðaþjófnaði,
þrír vegna stuldar á peningum, sitt-
hvor dómurinn féll vegna þjófn-
aðar á ull og saltfiski og einn
dómur vegna stulds m.a. á ljá-
brýni, keðjustúf og tryppaskinn-
Tafla 1
Tegundaskipting afbrotamála í Þjóðólfi og ísafold
Mál Fyrri tímabil Seinni tímabil
1849-54 1874-77 1891-93 1896-99
Þjófnaður 9 6
Meiðyrði 5 5
Viðskiptamál 2 0
Landaþrætumál 1 4
Dulsmál 1 0
Nauðgunartilraun 1 1
Sifjaspell 1 0
111 meðferð á skepnum 1 0
Vítavert hirðuleysi 1 2
Misþyrming 1 4
Morð 1 2
Faðernismál 1 0
Annað* 14 5
Samtals 39 29
* S.s. óhlýðni gegn opinberri tilskipun, ofbeldi og ókurteisi gagnvart
opinberum starfsmanni, ólögmæt meðferð á fundnum fjármunum,
landadeilur, sýknun af þjófnaðarákæru, ólögleg laxveiði o.fl.
SAGNIR 31