Sagnir - 01.05.1991, Qupperneq 39

Afbrot og sérstæð sakamál
þyrmingarmálin áttu sér einnig
flest stað í Reykjavík. Pví má ætla
að allt fram á 9. áratug 19. aldar
hafi virkni óformlegs félagslegs
taumhalds verið mikil hér á landi.
Með auknu þéttbýli hætti fólk að
geta fylgst með hvað hver og cinn
átti og ákærum fækkaði. Þannig
virðist, samkvæmt héraðs- og
landsyfirréttardómabókum á um-
ræddu tímabili, stærri þjófnaðar-
málum fjölga á kostnað smærri
mála.
Á þessu tímabili voru ekki allir
dómar Landsyfirréttar birtir eins
og tilhneiging var til á fyrstu árum
ísafoldar, því hefur ísafold meira
valið og hafnað og Þjóðólfur ein-
farið valið. Þess vegna er líklegt að
af töflunni, hér á undan, megi ráða
hvaða mál þóttu mest spennandi á
tíunda áratugi 19. aldar. Þjófnaðar-
mál sem voru hlutfallslega flest á
fyrra tímabilinu fækkaði á því
seinna, en landaþrætu- og mis-
þyrmingarmálum fjölgaði. Samt
sem áður voru þjófnaðarmál enn
algengustu afbrotamálin hér á landi
á þessu tímabili.34 Hugsanlega
endurspeglar breytt áhersla í dóma-
birtingum breytingar í þjóðfélag-
inu sjálfu.
Fréttir af glæpum
Eina þjófnaðarmálið sem fjallað var
um í ísafold 1891-1893 er hið for-
vitnilegasta en það segir frá máli
réttvísinnar gegn Bjarna Sigurðs-
syni strokumanni. Bjarni lagði af
stað héðan úr bænum [Reykjavík]
snemma í maí mánuði á leið austur
í Flóa í þeim erindum að útvega sér
þar jarðarveð, til að setja fyrir
skuld er hann átti að greiða í Lands-
bankanum. Áður en hann fór tók
hann í húsi Magnúsar Pálssonar, úr
læstum klæðaskáp í herbergi sem
hann svaf í sem næturgestur, svört
jakkaföt, er Jón sonur Magnúsar
átti og fór í þau innan undir yfirföt
sín og hélt svo leiðar sinnar. Hjá
Jóni Ólafssyni bónda á Bústöðum
fékk hann lánaðan hest, beisli og
svipu austur að Arnarbæli í Ölvesi.
Þaðan hélt ákærði áfram ferðinni
að Kolviðarhóli. Dóttir bóndans
þar, Rósa Jónsdóttir, beiddi hann
fyrir kvenmannsúr og átti hann að
selja það fyrir 14 kr. Þegar hann
var kominn austur yfir fjall og
niður í Ölvesið, mætti hann Ólafi
Árnasyni, verslunarstjóra á Eyrar-
bakka og beiddi hann ákærða fyrir
hest jarpskjóttann níu vetra
gamlan, til Gunnars bónda Einars-
sonar á Selfossi og tókst ákærði á
hendur að flytja hestinn. Þegar
ákærði hafði þannig fengið yfirráð
yfir tveimur hestum, fékk hann þá
flugu í höfuðið að breyta áformi
sínu og strjúka burt, til þess að losa
sig þannig við fjárkröggur er hann
var í (skuldaði m.a. 325 kr. í
Landsbankanum). Ásetti hann sér
að kasta eign sinni á hestana og
úrið, fara austur í Múlasýslur og
komast þaðan með skipi til
útlanda. Segir ekki meira af ferðum
Bjarna fyrr en hann var kominn
austur á firði þar sem sýslumaður
tók hann höndum og var hann
dæmdur í 2x5 daga fangelsi við
vatn og brauð auk alls kostnaðar af
málinu.35
Þannig hljóðaði eina þjófnaðar-
málið sem ísafold birti á seinna
tímbilinu og það komst væntanlega
á síður blaðsins þar sem það þótti
stinga í stúf við önnur þjófnað-
armál samtímans. Altént er ólíklegt
að þessi tegund þjófnaða hafi verið
algeng, því þá hefði fólk tæplega
treyst aðkomumanni fyrir hlutum
eða skepnum á milli bæja. Á vissan
hátt má líkja þessum þjófnaði við
sauðaþjófnaðina, þ.e. Bjarni virtist
ekki hafa farið af stað með þann
ásetning að stela (fyrir utan fötin),
heldur hafa aðstæðurnar lagt
grunninn að þjófnaðinum. Hann
fékk ákveðin verðmæti óvænt upp í
hcndurnar og frcisting læddist að
honum að eigna sér þær.3fi
Aðra sögu er að segja af Helga
Ingimundarsyni, það væri gróf
sögufölsun að halda því fram að
verðmætin hafi óvænt komið upp í
hendurnar á honum. Saga Helga er
hin athygliverðasta, því hér var um
síbrotamann að ræða. Hún hófst á
því að Þjóðólfur birti frétt af því að
innbrot hafði verið framið á Stokks-
eyri, þar sem stolið var „tveim
hveitisekkjum, talsverðu af smjöri,
rullu og einhverju dálitlu af pen-
ingum...“ í landsyfirréttardómi frá
1899 hafði hinn ákærði, Helgi Ingi-
mundarson, játað að hafa tekið
ófrjálsri hendi á vetrarvertíð 1898
töluvert af afla húsbónda síns, lagt
hann inn í verslanir á Stokkseyri og
tekið út á hann ýmislegt. Einkum
tóbak og brennivín. Fyrir jólin
1898 stal hann níu pd. ullar og nýtti
þær á sama hátt og fiskinn. Sama
dag stal hann fimm pd. stykki af
munntóbaki og tveimur pd. af
Árið 1885, þegar þessi mynd var tekin var Reykjavík í hraðri uppbyggingu. Myndin
er tekin neðst úr Bankastræti. „Steinhúsið til hægri er barnaskólinn, sent síðar var
landsímahús og lögreglustöð." Maðurinn meðgráa skeggið við staurinn virðist vera Jón
Pétursson háyfirdómari, sem dæmdi nokkra ajbrotamenn, sem hér koma við sögu á bak
við lás og slá.
SAGNIR 37