Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Blaðsíða 56

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 201356
„að tryggJa framBoð og fJölBreytileika“
Nokkrir innlendir fræðimenn hafa skoðað áhrif nýfrjálshyggju á ákveðna þætti
menntakerfisins á Íslandi (Berglind Rós Magnúsdóttir, 2012a, 2012b; Irma Erlings-
dóttir, 2011; Kristín Dýrfjörð, 2011; Kristín Dýrfjörð og Berglind Rós Magnúsdóttir,
2013; Páll Skúlason, 2008). Meira hefur verið fjallað um áhrif nýfrjálshyggju á önn-
ur samfélagskerfi (t.d. Kolbeinn H. Stefánsson, 2010) eða um afmarkaða þætti sem
oft eru fylgifiskar nýfrjálshyggju, eins og áhrif stjórnunarvæðingar og nýskipanar í
ríkisrekstri á menntastofnanir (Börkur Hansen, Ólafur H. Jóhannsson og Steinunn
Helga Lárusdóttir, 2008; Guðný Guðbjörnsdóttir, 2001; Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,
2003; Lindblad, Ingólfur Ásgeir Jóhannesson og Simola, 2002; Sigurjón Mýrdal,
Ingólfur Ásgeir Jóhannesson, Guðrún Geirsdóttir og Gunnar Finnbogason, 1999),
einkarekstur almenningsskóla (Börkur Hansen, 2002) eða áhrif tæknihyggju á
skólastarf (Ingólfur Ásgeir Jóhannesson, 2006a) svo dæmi séu nefnd. Fram til þessa
hefur enginn skrifað sérstaklega um námsgagnagerð í þessu ljósi.
Greinin er sprottin úr þremur ólíkum reynsluheimum, þ.e. úr starfi mínu á sviði
stefnumótunar í mennta- og menningarmálaráðuneytinu frá 2009 til 2011, fræðilegum
pælingum í doktorsnámi um áhrif nýfrjálshyggju á félagslegt réttlæti í menntakerfum
og í þriðja lagi því verkefni sem mér var falið í upphafi árs 2012, að gegna formennsku
í stjórn Námsgagnastofnunar. Þáttur í því verkefni var að rýna í stefnumótun í náms-
gagnagerð með markvissum hætti.
Í starfi mínu í ráðuneytinu las ég kerfisbundið yfir lög og reglugerðir sem vörðuðu
menntakerfið. Til að átta mig á sögulegu samhengi skoðaði ég þróun laga á síðustu
áratugum. Alþjóðlegir menntastraumar sem kenndir hafa verið við nýfrjálshyggju
virtust vera þrástef í þeim lagabreytingum sem höfðu verið gerðar á tímum hægri
sveiflu í íslenskum stjórnmálum en ráðherrar Sjálfstæðisflokksins stýrðu mennta-
málaráðuneytinu samfellt frá 1991 til 2009. Áhrifa nýfrjálshyggju gætti eflaust fyrr,
og einnig eftir að vinstristjórn tók við í ársbyrjun 2009 enda styrkur orðræðunnar svo
mikill að bæði vinstri- og hægristjórnir víða um heim hafa verið virkir þátttakendur
(e. subjectivities) í orðræðunni og löggilt hana í stefnu sinni (Harvey, 2005). Hins vegar
er ljóst að meðvituð stefna Sjálfstæðisflokksins á þessum tíma var að innleiða ný-
frjálshyggju og því var gengið í það af krafti að breyta lögum í anda hennar (Ingólfur
Ásgeir Jóhannesson, Guðrún Geirsdóttir og Gunnar E. Finnbogason, 2002; Kristín
Dýrfjörð, 2011).
Þessar forathuganir juku áhuga minn á að skoða þetta nánar. Í fyrstu ætlaði ég
mér að vinna eins konar heildaryfirlit yfir þessar lagabreytingar en ákvað svo að
skoða þetta í skrefum og hef haldið erindi um námsgögn (Berglind Rós Magnúsdóttir,
2012a), háskólastigið (Berglind Rós Magnúsdóttir, 2012b) og leikskólastigið (Kristín
Dýrfjörð og Berglind Rós Magnúsdóttir, 2013) þar sem kastljósið beindist að áhrifum
nýfrjálshyggju á lagabreytingarnar. Hér eru skoðuð stefnuskjöl um námsgagnagerð
og sérstaklega um Námsgagnastofnun, stærsta aðilann á vettvangi námsgagnagerðar.
Titill greinarinnar vísar til lagaákvæðis um námsgögn en eina markmið núgild-
andi laga samkvæmt markmiðsgrein laganna er að „auka framboð og fjölbreytni
námsgagna“ (Lög um námsgögn, nr. 71/2007, 1. gr.). Þetta orðalag er þekkt þrá-
stef í orðræðu nýfrjálshyggjunnar; gengið er út frá því sem vísu að aukið framboð
og fjölbreytni tryggi gæði án þess að það sé rökstutt frekar (Ball, 2006). Ýmsa fleiri