Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Síða 24

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 201324
leiðsögn kennaranema – stefnUr og straUmar
Cornu og Ewing, 2008). Slíkt námssamband megi mynda þvert á stofnanir, milli leið-
sagnarkennara og kennaranema og líka milli jafningja, þ.e. í hópi kennaranema sem
veita hver öðrum stuðning í tengslum við vettvangsnám.
Flestir þeir fræðimenn sem fjalla um kennaramenntun og leiðsögn frá þessu sjónar-
horni styðjast við félags- og menningarbundnar kenningar (e. socio-cultural theories).
Samkvæmt þeim kenningum þróast þekking og skilningur í félagslegum samskiptum
og í menningarlegu samhengi eins og fjallað var um í kaflanum hér að framan um
lærlingsnám. Hugsun einstaklinga fer bæði fram innra með þeim og líka í samskipt-
um milli einstaklinga þar sem tungumálið er helsta verkfærið og endurspeglar bæði
hugsun og menningu. Nýliðar í kennslu verði því að öðlast skilning á kennarastarfinu
sem þætti í samfélagi og menningu en ekki eingöngu sem daglegu starfi kennarans
(Borko, 2004; Edwards og Mutton, 2007; Greeno, 1998; Putnam og Borko, 2000).
Norska fræðikonan Liv Gjems er ein þeirra sem fjallar um leiðsögn með hliðsjón af
félags- og menningarbundnum kenningum og beinir athyglinni að gagnvirku námi í
samskiptum leiðsagnarkennara og nýliða (Gjems, 2007). Hún skilgreinir starfstengda
leiðsögn sem námsferli sem fram fer í samskiptum milli tveggja eða fleiri einstaklinga
í þeim tilgangi að skapa sameiginlega merkingu og þar með nýjan skilning og nýja
möguleika á athöfnum í starfi. Ný þekking og breyttur skilningur byggist alltaf á leit
að samhengi og merkingu. Hlutverk leiðsagnarkennarans er að vera þátttakandi í
þessari leit með nýliðum þar sem þeir vinna saman að því að öðlast skilning á starfi
nýliðans og starfsaðstæðum. Leiðsögnin fer fram í samræðum og frásögnum um
ýmsar hliðar starfsins og er tungumálið helsta verkfæri leiðsagnarinnar – og reyndar
allrar merkingarsköpunar. Takmark leiðsagnarinnar er að skapa sameiginlega merk-
ingu en ekki miðla merkingu til nýliðanna. Markmiðin eru lík markmiðum um breytta
þátttöku í starfi (sjá flokk 2) en í þessu tilviki er áhersla lögð á gagnvirkt nám, að
leiðsagnarkennarinn læri ekki síður en kennaraneminn.
Þegar litið er á leiðsögn sem verkfæri til að ná markmiðum um víðtækari starfs-
menntun og skólaþróun – eins og lýst er í upphafi þessa kafla – eru tvö hugtök
áberandi: námssamfélag og jafningjaleiðsögn. Hugtakið námssamfélag (e. learning
community) hefur verið skilgreint á ýmsa vegu. Í sumum tilvikum er skilgreiningin
mjög almenn og námssamfélag þá skilgreint sem hópur eða samfélag sem myndar
umgjörð eða stuðningsramma um félagsleg námsferli (Le Cornu og Ewing, 2008) og er
þá einkum vitnað í Dewey og Vygotsky og í seinni tíð rannsóknir Rogoff (1990, 2003).
Í umfjöllun um kennaramenntun undanfarinn áratug hefur hugtakið fagleg náms-
samfélög (e. professional learning communities) verið notað í umfjöllun um skólaþró-
un, skólastjórnun og kennaramenntun (Stoll, Bolam, McMahon, Wallace og Thomas,
2006). Í faglegum námssamfélögum í einstökum skólum vinna þátttakendur saman að
því að þróa eigin þekkingu og hæfni og jafnframt hæfni og fagmennsku allra í hópn-
um. Markmiðið er að efla og bæta skólastarfið og þar með menntun nemendanna.
Fagleg námssamfélög einkennast af samvinnu þátttakenda, gagnrýninni hugsun, um-
ræðu um gildi, áherslu á símenntun í starfi og þróun stofnana (sjá m.a. Hargreaves,
2007; Stoll o.fl., 2006).
Jafningjaleiðsögn (e. peer mentoring) meðal kennaranema hefur verið rædd og
rannsökuð á undanförnum árum (Le Cornu, 2005, 2009; Ragnhildur Bjarnadóttir, 2011)