Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Blaðsíða 107

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 2013 107
gísli Þorsteinsson og BrynJar Ólafsson
1840 við sama skóla, sem þá hét Jonstrup Lærerseminarium, og kenndi við Barnaskóla
Reykjavíkur fram til 1848 (Helgi Elíasson, 1945; Þuríður J. Kristjánsdóttir, 1992).
Flestir þeir sem sáu um kennslu í barnaskólum fyrir tíma kennaramenntunar á
Íslandi voru guðfræðingar eða stúdentar. Eftir að kvenna-, gagnfræða- og búnaðar-
skólar hófu starfsemi sína á ofanverðri 19. öld urðu nemendur þaðan uppistaðan í
kennarastéttinni, ásamt sjálfmenntuðum alþýðumönnum (Þorsteinn Sigurðsson,
1968). Nokkrir þessara skóla kenndu handmennt í einhverri mynd. Fengu því margir
nemendur þeirra einhverja leiðsögn í handverki, þó að ekki væri um formlegt kennara-
nám að ræða (Gunnar M. Magnúss, 1939).
Þörfin fyrir kennaramenntun jókst í réttu hlutfalli við aukið skólahald. Þó að þörfin
á úrbótum í menntun kennara væri almennt viðurkennd var hins vegar erfitt að ná
samstöðu um þau frumvörp sem lögð voru fram á Alþingi. Kennaramenntun á Íslandi
átti því erfitt uppdráttar og langan tíma tók að koma henni á fót.
Árið 1887 var lagt fram frumvarp á Alþingi um alþýðumenntun á Íslandi. Það var í
fimmtán köflum og fjallaði einn kafli þess um kennaramenntun. Lagt var til að stofn-
aðir yrðu tveir kennaraskólar hér á landi (Magnús Jónsson, 1958). Frumvarpið var
fellt með naumum meirihluta. Hinn 23. febrúar 1889 var Hið íslenska kennarafélag
stofnað. Á fyrsta aðalfundi félagsins flutti Þorvaldur Thoroddsen tillögu um ,,að
skora á Alþingi að sjá svo um að alþýðuskólakennurum verði greiddur vegur til að
mennta sig sem kennara, áður en þeir takast barnakennslu á hendur“ (Lýður Björns-
son, 1981, bls. 26). Árið 1895 setti Alþingi á laggirnar nefnd sem samdi frumvarp um
barnakennslu og undirbúningsmenntun barnakennara. Í frumvarpinu var lagt til að
stofnaður yrði kennaraskóli í Flensborg í Hafnarfirði með tveimur föstum kennurum.
Frumvarpið, sem náði ekki fram að ganga, var síðan endurflutt árin 1897 og 1899, en
fellt í bæði skiptin.
Sumarið 1890 ferðaðist fyrsti flutningsmaður frumvarps um menntun alþýðu
og kennara, Jón Þórarinsson, skólastjóri alþýðu- og gagnfræðaskólans í Flensborg í
Hafnarfirði, til Danmerkur til þess að kynna sér kennslu í uppeldismiðum hand-
menntum og menntamál (Guðni Jónsson, 1932). Tók hann þátt í námskeiði hjá Aksel
Mikkelsen við Slöjdlærerskolen í Kaupmannahöfn og tileinkaði sér kennsluaðferðir
hans og hugmyndafræði. Um haustið hóf Jón að kenna skólaiðnað, eins og hann kallaði
uppeldismiðuðu handmenntirnar, í Flensborgarskóla og hafði þá kennslu með hönd-
um til ársins 1908. Jón hafði mikinn áhuga á uppeldismiðuðum handmenntum og
lagði mikið upp úr þeirri kennslu (Guðni Jónsson, 1932). Mun þetta hafa verið upphaf
uppeldismiðaðra handmennta í skólum á Íslandi en þó ber að geta tilrauna til hand-
verkskennslu í Hausastaðaskóla um aldamótin 1800 (Gunnar M. Magnúss, 1964).
Námskeið við alþýðu- og gagnfræðaskólann í Flensborg
Jón Þórarinsson var einn helsti baráttumaður fyrir kennaramenntun á Íslandi og fyrsti
formaður Hins íslenska kennarafélags. Í upphafi árs 1891 sendi kennarafélagið erindi
til Magnúsar Stephensen landshöfðingja um styrkveitingu frá Alþingi til að hefja
kennslu í skólaiðnaði (slöjd) í Lærða skólanum í Reykjavík eða til að setja á stofn sér-
stakan skóla í Reykjavík til að sinna skólaiðnaði (Athugasemdir við frumvarp, 1891).