Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Síða 21

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 2013 21
ragnHildUr BJarnadÓttir
öðrum (Edwards, 2005b, 2009). Rannsóknir Edwards benda til þess að skilgreina megi
slíka hæfni sem mikilvægan þátt í seiglu nemenda (Edwards og Mutton, 2007)
Fagvitund (e. professional identity): Fagvitund kennara hefur orðið sérstakt rann-
sóknarefni undanfarna áratugi. Skilgreiningar eru mismunandi en í mörgum tilvikum
er vitnað í kenningar Georgs H. Mead og Eriks Erikson um þróun sjálfsvitundar og
auk þess skilgreiningar á fagmennsku kennara. Meginspurningarnar í þessum rann-
sóknum snúast í fyrsta lagi um hugmyndir kennara um sjálfa sig (t.d.: Hver er ég
sem kennari? Hvernig vil ég vera sem kennari?) og um það hvernig þær hugmyndir
þróast (Beijaard, 1995; Korthagen, 2004); í öðru lagi um það hvernig hugmyndirnar
tengjast aðstæðum, samstarfshópum og starfsmenningu (Borko og Putnam, 1996); í
þriðja lagi um það hvernig fagvitund birtist í frásögnum kennara (Connelly og Cland-
inin, 1999). Í sumum tilvikum er áherslan lögð á að skoða vitsmunalega þætti í þessu
þróunarferli, í öðrum tilvikum félags- og menningarlega þætti og enn öðrum tilfinn-
ingalega þætti, sem þó virðist vera sjaldgæfast (Beijaard, Meijer og Verloop, 2004). Í
þeim tilvikum beinist athyglin að spurningum um líðan í starfinu eða tilfinningar til
þess, t.d. hvað það sé sem ógnar kennurunum helst í starfi, hvenær þeim líður illa og
hvenær þeir eru stoltir af því að vera kennarar. Bandaríkjamaðurinn Edward Pajak
hefur notað hugtök úr kenningu Carls Jung til að fá kennara til að skoða ómeðvitaðar
og meðvitaðar hliðar á sjálfsvitund sinni og hliðar sem aðrir mega helst ekki sjá, svo
og að fá þá til að hugleiða hvernig þær hliðar tengjast hugmyndum þeirra um hinn
„slæma kennara“ (Pajak, 2011).
Einnig hafa margir fræðimenn leitað svara við spurningunni um aðferðir, þ.e. hvers
konar leiðsögn sé æskileg til að ná markmiðum um persónulegan styrk og öryggi í
kennarastarfi. Ástralska fræðikonan Rosie Le Cornu hefur rannsakað þátt vettvangs-
reynslu í að þróa seiglu kennaranema, og sérstaklega þá möguleika sem felast í því að
nýta námssamfélög í þeim tilgangi, en þá er myndaður hópur einstaklinga sem hafa
sameiginleg námsmarkmið og veita hver öðrum stuðning við að nálgast þau (sjá um-
fjöllun um námssamfélög í næsta kafla). Niðurstöður rannsókna hennar benda til þess
að miklu skipti að kennaranemar fái tækifæri til að taka virkan þátt í mismunandi
gerðum námssamfélaga, meðal annars þeim sem eru skipuð jafningjum, þar sem lögð
er áhersla á að efla mátt og kjark allra þátttakenda í gagnvirkum samskiptum (Le
Cornu, 2009). Hún hefur rannsakað félagsleg samskipti og samvinnu í jafningjahóp-
um, bæði sem aðferðir til að vinna gegn persónulegu óöryggi nýliða í kennarastarfi og
til að efla hæfni þeirra til þátttöku í slíkri samvinnu (Le Cornu, 2005, 2009).
Í framhaldi af rannsókn norræna hópsins, sem ég tók þátt í og nefnd var í upp-
hafi þessa kafla, kannaði hópurinn félagslega ígrundun kennaranema, þ.e. ígrundun
í hópum kennaranema, sem verkfæri til að efla hæfni þeirra til að takast á við erfið
viðfangsefni kennara. Markmiðið var að rannsaka hvernig aðferðin nýttist þeim við
að öðlast nýjan skilning á vandamálunum. Þátttakendur voru fyrirfram beðnir um að
huga að sínum eigin þætti í samvinnunni, bæði sem gefendur og þiggjendur. Niður-
stöður voru þær að nemarnir töldu sig geta lært mikið af öðrum í slíkum samskiptum
jafningja, meðal annars af því að lesa eigin lýsingar á vandamálum og hugsanlegum
lausnum fyrir aðra og finna samhug þeirra og skilning, einnig af því að hlusta á aðra.
Þeir áttu á hinn bóginn erfitt með að sjá sig í hlutverki gefandans í samskiptunum og