Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Blaðsíða 20

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 201320
leiðsögn kennaranema – stefnUr og straUmar
nauðsynlegt væri að leita leiða til að styðja við starfshæfni kennaranema, sem ekki er
einungis fagleg og hagnýt heldur einnig persónuleg og félagsleg.
Þessar niðurstöður eru í samræmi við margar aðrar rannsóknir sem sýna að kennara-
starfið reynir mjög á tilfinningalega og félagslega hæfni kennara, ekki síður en á þekk-
ingu þeirra og skilning (Hargreaves, 1998; Laursen, 2004; Søndenå, 2008). Jafnvel er
talið að krafan um slíka hæfni hafi bæði aukist og orðið sýnilegri í seinni tíð þar sem
kennurum er nú ætlað, samkvæmt námskrám, að stuðla að félagslegum og tilfinn-
ingalegum þroska nemenda sinna (Hargreaves, 1998; Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,
1999; Klette, 2002; Krejsler, Laursen og Ravn, 2004; McLean, 1999). Kennsla er krefj-
andi starf sem reynir á persónulega eiginleika kennara ekki síður en faglega hæfni
þeirra. Einkum hefur öryggisleysi nýliða í kennslu verið umfjöllunarefni fræðimanna
og er brottfall þeirra úr starfi oft nefnt sem dæmi um mikilvægi þess að nýliðar í
kennarastarfi njóti leiðsagnar (Darling-Hammond, 2003; Edwards og Mutton, 2007;
OECD, 2005).
Ljóst er að það er erfitt að hafa áhrif á persónulega eiginleika kennaranema. Margir
fræðimenn hafa engu að síður leitast við að skilgreina og rannsaka þá persónulegu
eiginleika sem tengjast kennarahlutverkinu og hægt er að hafa áhrif á með kennara-
menntun – meðal annars með leiðsögn. Ég nefni hér nokkur hugtök og rannsóknir
sem hafa verið ríkjandi í þeirri umfjöllun:
Seigla: Hugtakið seigla (e. resilience) hefur verið notað til að varpa ljósi á þann
persónulega styrk sem efla þarf með nýjum kennurum í ljósi þess hve erfitt starfið
virðist vera (Le Cornu, 2009; Tait, 2008). Seigla er yfirleitt skilgreind sem hæfni til
að standast eða styrkjast í glímu við erfiðleika eða mótlæti eða sem hæfni til að líta
á krefjandi viðfangsefni sem ögrun frekar en óleysanlegt vandamál (Masten, Best og
Garmezy, 1990). Þegar kennarar eiga í hlut virðist slík hæfni samsett úr margs konar
eiginleikum, meðal annars trú á eigin getu, sjálfstjórn og félagslegri hæfni (Tait, 2008).
Sjálfstraust – trú á eigin getu: Starfshæfni kennara felst ekki aðeins í þekkingu, skiln-
ingi og færni; hugtakið hæfni felur í sér að einstaklingurinn getur beitt vitneskjunni,
skilningnum og færninni í athöfnum. Slík geta er, samkvæmt rannsóknum, háð sjálfs-
trausti eða því að einstaklingurinn hafi trú á eigin getu til að ráða við viðfangsefnin
(Bandura, 1997; Deci, 1975; Markus, Cross og Wurf, 1990). Sjálfstraustið er því þáttur
í hæfninni. Albert Bandura (1997) skilgreinir hugtakið „self-efficacy“ sem trú einstak-
linga á eigin getu til að ná árangri á afmörkuðu sviði. Slíkt sjálfstraust hefur áhrif á
val fólks á viðfangsefnum, áhuga á þeim og hversu lengi það endist í þeim þrátt fyrir
erfiðleika. Rannsóknir hafa leitt í ljós að nýútskrifaðir kennarar, sem þróa með sér trú
á eigin getu í upphafi starfsferilsins, eru líklegri en aðrir til að endast í starfi (Hoy og
Spero, 2005; Smethem, 2007).
Samskipta- og tengslahæfni: Anne Edwards og samstarfsmenn hennar í Englandi
nota hugtakið „relational agency“, sem á íslensku mætti þýða sem tengslabundna
gerendahæfni, um þá samskiptahæfni sem kennarastarfið gerir kröfur um, meðal
annars vegna þess öryggisleysis sem því fylgir. Þau skilgreina slíka hæfni sem getu til
að setja sig inn í hugmyndir annarra og til að túlka þær og bregðast við þeim á stöðugt
faglegri hátt þegar hópur vinnur með afmörkuð viðfangsefni (Edwards og D’Arcy,
2004). Slík samskiptahæfni felur í sér getu til að veita stuðning og þiggja stuðning frá