Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Blaðsíða 116

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 2013116
UppHaf kennaramenntUnar í UppeldismiðUðUm HandmenntUm
Eðlilegt hefði þó verið að leggja meiri áherslu á íslenskt handverk og þróun þess þegar
litið er til heimilisiðnaðaráherslunnar sem hún stóð fyrir (Áslaug Sverrisdóttir, 2011).
Áherslur Halldóru breyttu innihaldi handmenntakennslunnar og voru megin-
markmið hennar talsvert frábrugðin hugmyndum forkólfa uppeldismiðaðra
handmennta sem Jón Þórarinsson og Matthías Þórðarson byggðu kennslu sína
á. Í stað hannyrðakennslu kvenna var nú tekin upp kennsla í heimilisiðnaði fyrir
bæði kynin (Kennaraskólinn í Reykjavík, 1909–1942). Ef til vill var ástæðan sú að
heimilisiðnaðarstefnan var að ryðja sér til rúms sem andsvar við verksmiðjuiðnað-
inum og tengdist einnig þjóðernisvakningu á Íslandi á þessum tíma. Hugsanlegt er
einnig að menntafólk hafi ekki skilið innihald og tilgang danska skólaslöjdsins og
Nääs-kerfisins.
Í tíð Arnheiðar Jónsdóttur var báðum kynjum kennt handverk og föndur til ársins
1939. Hins vegar voru áherslur hennar aðrar en Halldóru. Horfið var frá áherslum
heimilisiðnaðarins til listrænna viðfangsefna að fyrirmynd danskra kennara-
menntunarstofnana (Ólafur Þ. Kristjánsson, 1958).
Þó að Jón Þórarinsson og Matthías Þórðarson hafi verið meðal frumkvöðla í inn-
leiðingu uppeldismiðaðra handmennta á Íslandi voru þeir jafnframt stuðningsmenn
íslensks heimilisiðnaðar. Af þeirri sögu, sem hér hefur verið rakin, sýnist víst að þeir
hafi talið hugmyndafræði uppeldismiðaðra handmennta henta betur sem áherslu í
alþýðumenntun enda lögðu þeir mikið á sig til að hrinda í framkvæmd hugmyndum
sínum með góðum árangri.
Barátta frumkvöðlanna og sterk tengsl þeirra við upphaf kennaramenntunar varð
grundvöllurinn að því að uppeldismiðaðar handmenntir festust í sessi í íslensku
skólakerfi. Einnig má segja að hugmyndafræði uppeldismiðaðra handmennta hafi átt
þátt í að breyta viðhorfum til verklegs náms sem áherslu í alþýðumenntun á Íslandi.
Hafa hin uppeldislegu gildi því haft áhrif á innleiðingu og þróun handmenntakennslu
hér á landi allt fram til dagsins í dag.
atHUgasEMDir
1 Samkvæmt Den danske ordbog (Hjorth og Kristensen, 2003–2005) dregur hugtakið
slöjd upprunalega merkingu sína af fornnorræna orðinu slægr sem þýðir snjallur,
séður, undirförull, slægvitur, lymskur eða lymskulegur. Í Svíþjóð breyttist þó merk-
ing og mynd orðsins lítillega í gegnum tíðina (Hellquist, 1922; Borg, 2006). Eldri
útgáfa orðsins er slögher sem þýðir snjallur, séður, duglegur og er dregið af enn
eldri mynd þess slöghth sem þýðir listfærni og dugnaður (Hjorth og Kristensen,
2003–2005).
2 Sjá nánari umfjöllun höfunda um hugmyndafræðilegan bakgrunn uppeldismið-
aðra handmennta í fyrri grein höfunda (Brynjar Ólafsson og Gísli Þorsteinsson,
2011).