Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Blaðsíða 69

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 2013 69
Berglind rÓs magnÚsdÓttir
sér fyrst og fremst að markaðsvænum þáttum (Sewall, 2005) og markaðsvænum náms-
greinum (Shannon, 2007), eins og stærðfræði og móðurmáli; þáttum sem er prófað úr
með samræmdum hætti, efni sem allir nemendur þurfa að læra, og sem er líklegt að
kennarar og foreldrar hafi mestar áhyggjur af varðandi árangur og samkeppnishæfni.
Þetta kristallast í námsbókaútgáfu hérlendis á framhaldsskólastiginu, sem hefur þurft
að treysta á fyrirtæki og val þeirra á arðbærum verkefnum og svo útgáfur frá ein-
stökum kennurum. Margar útgáfur er að finna af stærðfræði- og íslenskuefni. Mikill
skortur er hins vegar á námsefni í fámennum greinum eins og myndlist eða gullsmíði
(Erling Ragnar Erlingsson, 2012), íslensku sem erlendu máli og sérkennslu. Lítið er til
af þverfaglegu efni. Skólavefurinn, sem er stærsti einkaaðilinn sem gefur út námsefni
fyrir grunnskólastigið, hefur aðallega einbeitt sér að stærðfræði og íslensku.
Erling Ragnar Erlingsson (2012) heldur því fram að þeir fjármunir sem fara í náms-
efnisútgáfu á framhaldsskólastigi skili sér lítt til þeirra sem semja námsefnið eða gefa
það út en fari í meiri mæli til verslunareigenda en áður. Þó að framhaldsskólanemum
hafi fjölgað hefur sala námsefnis dregist saman frá árinu 2001. Bókakaup eru hins
vegar eftir sem áður stór útgjaldaliður fyrir foreldra framhaldsskólanemenda. Lítil
endurnýjun er á bókum og ef til endurnýjunar kemur er erfitt að fá nemendur til
að kaupa þær vegna skiptibókamarkaða sem selja áfram gömlu bækurnar. Ætla má
að svipað ástand væri á grunnskólastiginu ef ekki hefði verið lagarammi um ábyrgð
og skyldur gagnvart öllum sviðum grunnskólans og fjármagn til að fylgja því eftir.
Námsgagnageirinn fyrir framhaldsskólana, óháður ríki og „frumskógi regluveldis“,
hefur samt sem áður ekki sjálfkrafa skilað af sér fjölbreytni í námsefni eða í öllum til-
fellum vali fyrir neytendur eins og gert er ráð fyrir í orðræðu nýfrjálshyggjunnar.
Sérstök ákvæði um skyldur útgefenda, stefnumótun, eftirlit og rannsóknir á náms-
efni ná einungis til Námsgagnastofnunar en þau hafa þó rýrnað frá fyrri lögum þar
sem sérákvæði um Námsgagnastofnun er varða fagmennsku og lýðræði í stefnumótun
og námsefnisgerð eru rýrari en áður. Þegar rýnt er í stefnu Námsgagnastofnunar frá
2007 til 2011 virðist orðræða nýfrjálshyggjunnar ráðandi en pólitísk stefnumótun og
rannsóknir jaðarsett. Þó að Námsgagnastofnun sé í eigu ríkisins þá markast orðræðan
í stefnuplaggi stjórnar stofnunarinnar af stjórnunar- og neytendavæðingu þar sem
pólitísk álitamál eru sett í tæknilegan farveg. Í stefnunni er orðræða um útkomumiðað
árangursmat og neytendalýðræði ríkjandi. Í leiðum að markmiðum er fjallað um mikil-
vægi þess að tryggja aðkomu „fagaðila skólakerfisins“ en val á þeim er ekki þáttur í
pólitískri stefnumótun.
Með nýjum námskrám sem eru opnari en þær eldri hvað inntak varðar er ljóst að
námsgagnastofnanir og -fyrirtæki ráða enn meiru en áður um það hvaða þekking og
hverra fær vægi í námsgögnum. Því má spyrja sig hvort opin, lýðræðisleg og mennta-
pólitísk stefnumótun námsgagnastofnana og -fyrirtækja sé ekki enn mikilvægari en
áður, ekki síst í menntakerfi þar sem námsefni mótar jafn mikið kennsluhætti og
áherslur og hér á landi (Hafsteinn Karlsson, 2009; Rannsóknarhópur um starfshætti í
grunnskólum, 2011; Rúnar Sigþórsson, 2013).
Ljóst er að ýmis álitamál í starfsemi Námsgagnastofnunar eru ekki bundin við þær
breytingar sem hafa orðið á lagaumhverfi hennar heldur stafa af smæð samfélags-
ins, langvarandi fjárskorti (Eyrún María Rúnarsdóttir og Sigrún Aðalbjarnardóttir,