Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Blaðsíða 14

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 201314
leiðsögn kennaranema – stefnUr og straUmar
um leiðsögn og skólamenning og aðstæður í skólastarfi áþekkar þar og hér á landi.
Niðurstaða rannsóknar minnar var að skipa kenningunum í fjóra flokka og taldi ég
að þannig mætti draga upp skýrustu myndina af þessu flókna landslagi leiðsagnar-
kenninga og margþættra markmiða . Í fyrsta flokknum eru kenningar sem þróuðust
á síðustu áratugum 20. aldar og eru enn í fullu gildi, í hinum flokkunum eru kenn-
ingar sem hafa mótast á þessari öld. Hugsanlega má líta á þessa flokka sem fjórar
leiðsagnarstefnur . Samantekt mín er þó ekki tæmandi; til dæmis hafa fræðimenn fjallað
um leiðsögn þar sem tekið er mið af kerfakenningum (e. system theories) og einnig
starfendarannsóknum (e. action research), sem ég taldi rétt að draga ekki inn í þessa
samantekt þar sem markmiðin eru ekki í fyrirrúmi og geta auk þess tilheyrt fleiri en
einum flokki.
Næstu fjórir kaflar eru þannig byggðir upp að fjallað er um helstu áherslur, fræði-
legan bakgrunn og hugtök í hverjum flokki fyrir sig. Einnig eru nefndir nokkrir fræði-
menn sem fjallað hafa um leiðsögn frá viðkomandi sjónarhóli. Auk þess er komið
lauslega inn á samskipti í leiðsögninni og leiðsagnarhlutverkið. Í lok hvers kafla er svo
stutt samantekt yfir helstu markmið leiðsagnarinnar og einnig getið um helstu gagn-
rýni á kenningarnar. Í sumum tilvikum er gagnrýnin studd rannsóknum en í öðrum
tilvikum er um ályktanir eða ábendingar að ræða. Í kafla með samantekt er yfirlitstafla
(sjá bls. 26) þar sem dregnar eru saman niðurstöður um helstu einkenni leiðsagnar-
kenninganna og einnig er þar fjallað um þætti sem eru ólíkir eða þeim sameiginlegir.
Nokkur atriði eru sameiginleg allri umfjöllun um leiðsögn kennaranema. Þau eru
því ekki tilgreind sérstaklega í köflunum fjórum hér á eftir. Þá á ég til dæmis við að
alltaf er stefnt að starfsmenntun nemanna. Sá sem er í leiðsagnarhlutverki verður að
geta hlustað vel, stutt og hvatt kennaranemann auk þess að vera umburðarlyndur.
Góð tengsl eða samskipti milli leiðsagnarkennara og kennaranema eru talin mikilvæg
enda þótt áherslur séu mismunandi með tilliti til innihalds, valdastöðu og samskipta-
forms.
1. Ígrundun um starfið og eigin starfskenningu
Eins og fram kom í inngangi hefur hið hefðbundna hlutverk leiðsagnarkennara verið
að styðja kennaranema í því að takast á við kennarastarfið, einkum hagnýtar hliðar
þess, og í að beita þekkingu sinni úr háskólanámi á starfsvettvangi. Um og eftir 1980
komu fram kenningar um starfstengda leiðsögn þar sem „menntandi samskipti“ og
fagmennska eru lykilhugtök (Handal og Lauvås, 1983; Korthagen, 1985; Zeichner,
1983, 1990). Áherslan færðist frá frammistöðu í starfi yfir á kennaranemann sem lærir
af eigin reynslu. Fyrirmyndin er kennarinn sem fagmaður; hann er ábyrgur starfs-
maður og tekur mið af viðurkenndri þekkingu og siðareglum sem tengjast starfinu.
Leiðsögn felst samkvæmt þessum kenningum bæði í stuðningi og í ögrun. Í bók minni
Leiðsögn – liður í starfsmenntun kennara (Ragnhildur Bjarnadóttir, 1993) skilgreini ég
starfstengda leiðsögn sem samskiptaferli þar sem stefnt er að því að skjólstæðingur-
inn öðlist persónulegan og faglegan styrk sem nýtist honum í starfi. Síðan segir:
Í starfstengdri leiðsögn er ætlast til að skjólstæðingurinn viti í lok leiðsagnartímans
meira en áður um eðli viðkomandi starfs, að hann sé færari um að takast á við ýmis